Bazen kendinizi istemsizce bir melodiyi tekrar tekrar mırıldanırken bulduğunuz hiç oluyor mu? Ve ya nerden aklınıza takıldığını bilemediğiniz şarkılar?
Yalnız değilsiniz. İnsanların %90’ından fazlası bu durumu düzenli tecrübe ediyor.
Bunun bilimsel bir adı bile var. İngilizce ‘earworm’ olarak adlandırılan bu durumu dilimize direk kulak solucanı olarak çevirilebilir. Bu kelimeyle tarif edilmeye çalışılan durum aslında kulağımızdan sızan ve biz farkına varmadan beynimize yerleşen melodiler.Böyle deyince pek bir anlam ifade etmediğinin farkındayım ama emin olun yazıyı bitirdiğinizde herşey çok açık olacak.
Bilimadamları ‘earworm’ olarak adlandırdıkları bu durumu geçtiğimiz 10 yıldır ciddi anlamda araştırıyorlar. Araştırmanın temelindeyse şu sorular var;
‘Kişiden kişiye earworm deneyimleri nasıl şekilleniyor?
‘İstenmeyen earworm’larda nasıl kurtulunur?’
‘ Bazı şarkılar aklımızdan uçup giderken, neden bazı şarkılar kafamıza saplanıp kalıyor?
Bu sorular ve bu sorulara benzeyen daha pek çok soru araştırmacılar tarafından cevaplanırken, tek bir sorunun cevabı hala daha gizemini koruyor.
Gelip Kafamızda Yer Edinen Şarkıları Nasıl Hatırlıyoruz?
Neden bir şarkının gelip kafamızın içinde yer edindiğiyle ilgili oldukça farklı cevaplar var.
İmgeler ve Kelimeler
Araştırmalar gösteriyor ki en güncel ve sıklıkla tekrar edilen şarkılar ‘earworm’ olmaya çok daha yatkınlar. Buna ek olarak araştırmaya katılan denekler üzerinde gözlemlendiği kadarıyla hafıza tetikleyen şeylerde ( örneğin şarkının sözlerini hatırlatan objeler veya kelimeler) o şarkının mırıldanmasına ve zamanla ‘earworm”a dönüşmesine sebep oluyor.
Şimdi anladınız mı pırlanta gördüğünüzde neden Demet Akalın’ın aklınıza geldiğini.
Ruh Hali
‘Earworm’ ların başka bir hilesi de sizin ruh halinize göre şekilleniyor olması. Araştırmalar gösteriyor ki insanlar stres altındayken hep aynı şarkıyı mırıldanırken, kendilerini tehlikede hissettiklerinde daha hızlı tempolarda müziklere yöneliyorlar.
Aşinalık
Ve tabikide bir şarkıya aşinalık bu işin farklı etmenlerinden biri. Beyninizi düzenli olarak bir melodiyi tekrarlayabilmesi ve taze bir bilgi olarak tutabilmesi için o şarkıya farkında olarak veya olmadan aşinalık kazanması gerekiyor.
Örneğin neden hiç hususi olarak açık dinlemediğiniz bir şarkının aklınıza takıldığını merak ettiniz mi? İşte bu araştırmaya göre sebebi onu düzenli olarak mağazalara, radyolarda veya televizyon programlarında dinliyor olmanız.
Bu noktaya kadar her türlü sesten ve melodiden bahsetmeye çalıştım. Bu noktadan sonra hikayeye biraz daha müzikle devam edeceğim.
Peki Ya Müzik?
Araştırmalar sonucunda pek çok soru işareti cevaplansa da bir şarkının hangi yöntemlerle nasıl daha akılda kalıcı olacağı ve ya aklımıza nasıl kolayca takılıcağı soruları tam olarak cevaplanabilmiş değil. Son zamanlarda Daniel Müllensiefen, Sebastian Funnel ve Lauren Stewart tarafından yayınlanan bir çalışma bu soruya yeni cevaplar bulmuş gibi gözüküyor.
Araştırmanın sonuçlarına göre bir şarkının akılda kalıcığını arttırmak için farklı müzikal özellikler kullanmak mümkün.
Bu çalışmada araştırmacılar toplamda 3000 kişi üzerinde çalışmış ve onlara en çok hangi şarkıların en çok akıllarına takıldığını yani kişisel ‘earworm’larının ne olduğunu sormuşlar. Deneklerden elde edilen şarkı listeleri aracılığıyla bir top 10 listesi oluşturulmuş. Top 10 listesine göz atmadan önce bu çalışmanın 2010-2013 yılları arasında gerçekleştirildiğini ve daha çok pop müzik üzerine yoğunlaştığından bahsetmekte fayda var.
İşte araştırmaya katılanların ‘en çok aklımda kalan ve sık sık aklıma gelen şarkılar’ olarak tanımladığı top 10 listesi.
1.Bad Romance by Lady Gaga
2.Can’t Get You Out Of My Head by Kylie Minogue
3.Don’t Stop Believing by Journey
4.Somebody That I Used To Know by Gotye
5.Moves Like Jagger by Maroon 5
6.California Gurls by Katy Perry
7.Bohemian Rhapsody by Queen
8.Alejandro by Lady Gaga
9.Poker Face by Lady Gaga
10.Single Ladies by Beyoncé / Rolling in the Deep by Adele (tied for 10th place)
Araştırmanın bir sonraki adımındaysa araştırmaya katılanların herhangi biri tarafından dile getirilmemiş olan 100 adet ‘earworm’ olmayan şarkıdan oluşan bir karşılaştırma listesi hazırlandı. Bu listeyi hazırlarken çalışmacılar ‘earworm’ şarkı listesindeki şarkılarla benzer popülariteye, belli listelerdeki sıralama değerlerine ve aşinalık ölçütlerine baktılar. Örneğin Lady Gaga’nın Bad Romance şarkısına karşılık olarak gene popüler bir Lady Gaga şarkısı denk getirildi.
Ve ardından bu iki liste ( ‘earworm’ ve ‘earworm’ olmayan şarkı listeleri) 80 farklı kategoride karşılaştırıldı.
İşte bu çalışma sonrası bir şarkının nasıl ‘earworm’ olup olmayacağını belirleyen 3 melodik özellik ortaya çıktı.
Bir Şarkıyı ‘ Earworm’ Yapan 3 Faktör
1) Tempo
‘Earworm’ olan şarkıların daha hızlı tempoya sahip olduğu tespit edildi. Aslında bu şaşırtıcı değil. Beyin daha önce de dediğimiz gibi müzikle nesneler, kelimeler ve hareket arasında bir ilişkiyi çok daha hızlı kuruyor. Bu yüzdende pek çok earworm şarkı yürüyüş,koşu hatta diş fırçalamak gibi periyodik hareketlerle oldukça ilişkili tempolar sahip.
2) Jenerik Bir Melodi Formu
‘Earworm’ olan tonların daha fazla tekrarlan ve kendine özgü bir melodisi olduğu görülmüş. Örneğin içinde aynı çocuk şiirlerinde ve korolardaki gibi ritmik ve kolay takip edilebilen melodiler içeren şarkılar ‘earworm’ olmaya daha yatkın. Çünkü beyin bu tarz melodileri daha kolay hatırlamaya eğilimli.Bu durumda içinde oldukça koro melodileri içeren Bad Romance şarkısının listenin başında olmasına şaşırmamak gerekir.
3) Olağandışı Sıklıklar
‘Earworm’ olan şarkılar diğerlerine göre daha kendine özgü sürekliliklere sahip olduğu görülmüş. Bu ortalama bir pop şarkısından daha fazla sayıda şarkı içinde sıçramalar ve olağandan daha uzun süreli melodik atlamalar olduğu anlamına geliyor. Bu durum aslında beynin daha farklı melodilere daha farklı bir önem vererek onu hatırlamak için daha fazla çaba göstermesinden kaynaklanıyor. Bu sayede öğrendiği bir melodiyi beyin kolay kolay unutmuyor. Peki ya insanoğlu neden bazı şarkıların neden akıllarına takıldığını bu kadar çok önemsiyor?’Earworm’ üzerine yapılan araştırmalar bizi neden ve nasıl beynin gün içinde %40 oranında yaptığımız işle alakasız işler ve konular hakkında bilgi edinmemiz için bize yardımcı olabilir.Hala devam eden çalışmalarla beynin ‘earworm’ melodiler aracılığıyla nasıl daha işlevsel hale getirilebileceği üzerinde duruluyor.
Kim bilir belkide bu araştırmalar ve sonuçları sayesinde geleceğin bestecileri keşfedilen yöntemleri kullanarak mükemmel şarkılar yazabilirler. Ya da bazı bilgileri beyinde daha kalıcı hale getirebilmek için ( örneğin dil öğrenenler için) bu yöntemler kullanılabilir. Bu yaklaşımlar oldukça pozitif gözüküyor olabilir sizler için. Elbette bu bilimsel veriler kötü niyetli uygulamalar içinde kullanılmaya oldukça açık. Sonuçta işin içinde insan beynini manipüle etmek var.
NOT: Yazıda kullanılan bilgilerin yeraldığı makalenin aslı The Conversation sitesinde yayınlanmıştır. Tüm metni okumak için tıklayın.
