İnsan hakları, kadın hakları, hayvan hakları ve daha pek çok hak… Ve tüm bu haklar için dünya çapında verilen mücadeleler. Peki ya çocuk hakları hakkında ne kadar bilginiz var? Biz büyüklerin dünyasında kaybolmuşken çocukların, çocuklarımızın verdiği mücadelelerden ne kadar haberdarsınız? Gelin hep birlikte onlarında birer birey olduğunu ve sahip olduğu hakları hatırlayalım.
Çocuk Hakları Nedir?
Çocuk hakları,insan hakları kavramından ayrı olarak ele alınmaması gereken bir konu olsa da, ayrı bir öneme sahiptir. Çünkü hem fizyolojik, hem de psikolojik bir sağlıklı gelişim için gerçekleştirilmesi zorunlu olan bu haklar çocukların bir birey olarak gelişiminde oldukça önemli bir yere sahiptir. Peki ya çocuk hakları dediğimiz zaman ne anlamalıyız?
İlk olarak çocuk dediğimiz zaman aklımıza bizden farklı olmayacak şekilde bir birey gelmelidir. Her birey gibi çocuklarında pek çok hakkı bulunmaktadır. Bu haklar hem kanunen, hem de etik değerlere uygun olarak tüm çocukların din,dil, ırk, cinsiyet farketmeksizin sahip olduğu haklardır. Bazı haklar- eğitim, sağlık,yaşama gibi- olumlu bir anlam taşırken, bazı haklar -fiziksel ve cinsel sömürüye karşı korunma gibi- çocukları olumsuz durumlardan korumak için inşaa edilmiştir.
Bugün dünyanın pek çok yerinde yaşanan insan hakları ve çocuk hakları ihlalleri iç içe ele alınmalıdır. Sorunların çocuk hakları boyutunda çözümüne kavuşturulması ise, çok daha geniş bir çerçevede sorunların çözülmesine katkı sağlayacaktır.
Çocuk Haklarının Tarihçesi
Çocuk hakları mevzuu tarihin farklı dönemlerinde ön plana çıkmış olsada, 1919 yılında Leh eğitimci Janusz Korczak’ın yazdığı bir kitapla birlikte oldukça görünür bir hal almıştır. Korczak ‘How to Love a Child’ (Bir Çocuğu Nasıl Sevmeli) isimli kitabında çocukların da hakları olduğundan ve bu hakların içeriğinde bahsetmiştir. Korczak’ın gündeme getirdiği çocuk hakları meselesi daha sonrasında hız kazanmış ve dünyanın farklı yerlerinde, farklı cemiyetler tarafından ön plana taşınmış ve hukuki bir zemin kazanmaya başlamıştır. Uzun bir tarihsel süreç içerisinde pek çok defa revize edilen bu kanuni ve uluslararası metinler son olarak Birleşmiş Milletler tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ile son halini kazanmıştır.. Bu sözleşme, BM üyesi ülkelerin ikisi hariç tamamı yani 193 ülke tarafından kabul edilmiştir.Amerika Birleşik Devletleri ve Somali hariç en fazla sayıda ülke tarafından onaylanan insan hakları belgesidir.
Evrensel Çocuk Hakları Günü
20 Kasım tarihi aynı zaman Evrensel Çocuk Günü (Universal Children’s Day) veya Çocuk Hakları Günü olarak da kabul edilmiştir.
Ancak unutmamak gerekir 20 Kasım tarihi çocuklara adanan ilk gün değildir. Ülkemizde 23 Nisan tarihi Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak 1929 yılından beri kutlanmaktadır. Mustafa Kemal Atatürk tarafından çocuklara hediye edilen bugün tarihte de bir ilktir.
Ancak ne yazıkki imzalanan uluslararası sözleşmeler, çocuklara hediye edilen bayramlar ve günlere rağmen, dünya çapında milyonlarca çocuk olumsuz şartlarla ve durumlarla yüz yüze bırakılmakta ve pek çok haklarına erişememektedir.Uluslararası Af Örgütü raporlarına göre; az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, emek sömürüsü, pornografi, şiddet, yasa dışılık gibi olumsuz etkenlerin dahilinde, çocuk hakları ihlalleri daha büyük boyutlardadır.
Ayrıca çocuk hakları denildiğinde de pek çok kavram ve yaklaşım yeniden ele alınmalıdır. Neyin sömürü, neyin fiziksel ve psikolojik şiddet olarak ele alındığı dikkatli bir şekilde incelenmelidir.
Çocukların Hakları Nelerdir?
Çocukların hakları elbette insan haklarından farklı değildir. Ancak çocukların erişkinlerden daha farklı bir muamele ve yaklaşım içinde ele alınması gerektiği unutulmamalıdır. Gelin hep birlikte 54 maddenin yer aldığı ‘Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ içerisinde tanımlanan bazı maddelere göz atalım ve çocuk haklarını inceleyelim.
Çocuk Hakları Bütün Çocukları Kapsar
Çocuk hakları, bütün çocuklar içindir. Doğum yerleri, konuştukları dil ne olursa olsun fark etmez. Büyüklerinin inançları ya da görüşleri nedeniyle hiçbir çocuğa ayrım yapılmaz.
Yaşam Hakkı
Yaşamak, her çocuğun temel hakkıdır ve herkesin ilk görevi çocukların yaşamını korumaktır. Aynı zamanda, her çocuğun ailesiyle birlikte yaşama hakkı vardır. Anne baba çocuğa bakamıyorsa, çocuk bu durumdan zarar görmesin diye ona başka bir bakım sağlanmalıdır. Bu durumda da her çocuğun, anne ve babasıyla düzenli olarak görüşebilme hakkı vardır.
İsim Hakkı
Her çocuğun bir isme ve vatandaşlığa sahip olma hakkı vardır. Devlet, çocuk doğduğunda bu ismi kaydeder ve çocuğa bir kimlik verir.
İfade ve Saygı Duyulma Özgürlüğü
Her çocuk, görüşlerini serbestçe ifade etme, kendisini ilgilendiren her konuda görüşlerinin dikkate alınmasını isteme hakkına sahiptir. Herkesin çocukları dinleme, onların fikirlerini öğrenme ve onlara saygı gösterme sorumluluğu vardır.
Düşünme ve Seçim Hakkı
Her çocuğun, kendi düşüncesini geliştirme ve istediği dini seçme hakkı vardır. Bu konularda çocukları büyüten yetişkinlerin de onlara yol gösterme hakkı ve sorumluluğu vardır.
Onur Hakkı
Hiç kimse çocukların onurunu kıramaz, onları küçük düşüremez, özel hayatına karışamaz. Çocukların bu hakkı yasalarla korunur.
İstismar ve İhmalden Korunma Hakkı
Hiç kimse, çocuklara karşı olan sorumluluklarını onlara zarar verecek şekilde kullanamaz. Devlet çocukların hiçbir zarara uğramaması için her türlü önlemi almakla yükümlüdür. Bütün çocuklar her türlü zararlı maddelere karşı korunur. Bu tür maddeleri üretip çocuklara veren kişiler cezalandırılır.
Çocukları bedensel ve ruhsal yönden örseleyecek hiçbir yaklaşıma izin verilemez.
Engelli Çocuklara Korunma Hakkı
Engelli çocukların özel olarak korunma ve saygı görme hakkı vardır. Devlet engelli çocukların bakımını, eğitimini sağlayacak kurumları oluşturma sorumluluğuna sahiptir. Engelli çocukların ailelerine her türlü yardım yapılır.
Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Hakkı
Her çocuğun sağlık hizmetinden yararlanma hakkı vardır. Hastalıklardan korunması devletin ve toplumun güvencesi altında olup çocukların beslenmesine, aşılanmasına, çevrenin temizliğine ve diğer sağlık koşullarına dikkat edilir. Hastalanan çocuklar tedavi edilir.
Kaliteli Yaşam Hakkı
Her çocuğun gelişme hakkı ve sağlığı güvence altında olmalıdır. Bu konuda çocukların daha iyi bir yaşam sürdürmeleri için gerektiğinde yardım edilir.
Eğitim Hakkı
Her çocuk eğitimini tam yapabilmek için desteklenir ve korunur. İlköğretim parasız ve hiçbir ayrım gözetmeksizin tüm çocuklar için hak ve zorunludur. Çocuklara verilen eğitim onların gelişimlerini en fazla ölçüde sağlayacak düzeyde olmalıdır. Eğitim, çocukların hoşgörüsünü, kendi kültürüne ve farklı kültürlere saygısını, ayrımcılığa karşıtlığını, doğaya saygısını arttıracak biçimde düzenlenir. Çocuğun kendi kültürü, bulunduğu ülkedekinden farklıysa gelişim ve eğitim hakkının her aşamasında buna gereken özen gösterilir.
Oyun Hakkı
Çocukların boş zamanlarını değerlendirebilmeleri, kendilerini geliştirebilmeleri için oyun bahçeleri, çocuk kulüpleri, kütüphaneler, spor ve kültür merkezleri açılmalıdır. Her çocuğun bu tür etkinliklere katılma hakkı vardır. Çocukların okula gitme, oyun oynama hakkı vardır. Onlar yetişkinler gibi çalıştırılamazlar. Çalışmak zorunda kalırlarsa yapacakları iş onların sağlığı ve eğitimleri için sorun oluşturmamalıdır.
Şuçtan Korunma Hakkı
Çocuklar hiçbir şekilde insanlık dışı yöntemlerle ya da aşağılanarak cezalandırılamaz. Bir çocuk suça itilmişse ona uygulanacak ceza yaşına ve gelişimine uygun, onun eğitimini engellemeyecek şekilde olmalıdır.
Şavaşlardan Korunma Hakkı
Her çocuğun barış ortamında yaşama ve savaşlardan korunma hakkı vardır. Çocukların askere alınmaması gerekir. Devlet, çocukları silahlı çatışmalardan ve sonuçlarından korumakla sorumludur.
Çocuk Haklarının Dünyadaki Durumu
Görüldüğü üzere çocuklar hem bir birey, hem de çocuk oldukları için pek çok hakka sahipler. Bu hakların hepsi ise imzacı devletler tarafından güvence altına alınmak durumunda. Ancak dünyadaki mevcut duruma baktığımızda bu hakların pek çoğundan çocukların mahrum bırakıldığı açık bir şekilde görülebilmektedir. 2010-2016 yılları arasında elde edilmiş bazı UNICEF ve çeşitli örgüt verilerine göreyse dünyada çocukların durumu şu rakamlarla özetlenebilir.
*Dünyada 168 milyon çocuk çocuk işçi olarak çalıştırılmaktadır. Üstelik bu çoçukların 85 milyonu ağır işlerde çalıştırılıyor.
*Rakamlara göre gelişmiş bir ülke olan İngilitere’de bile 57 bin çocuk cinsel istismara uğramaktadır. Bu konuda, konunun hassasiyeti ve mahremiyeti nedeniyle dünya çapında net bir sayı elde edilememektedir. Ancak tahminlere göre dünya çapında milyonlarca çocuk cinsel istismara uğramaktadır.
*Afrika ülkelerinde yapılan bir çalışmaya göre Sahra altı Afrika ülkelerinde 247 milyon çocuğun en temel haklara bile erişimi bulunmamaktadır.
*Dünyanın en zengin ülkelerinde 4 çocuktan 1’i yoksullukla mücadele etmektedir.
*Dünya çapında 900 milyon insan aşırı yoksullukla mücadele etmektedir. Üstelik bu insanların büyük bir çoğuluğunu (%47) çocuklar oluşturmakta.
*Dünyada 70 milyon çocuk eğitim haklarından mahrum bırakılmaktadır.
*Dünyada 31 milyon çocuk kendi ülkesinden farklı bir ülkede yaşamaktadır. Bu çocukların 11 milyonu ise mülteci ve sığınmacı olarak şu an bulundukları ülkede yaşamaktalar. Ülkemiz sahip olduğu 1.2 milyon mülteci Suriyeli çocukla dünyada en çok mülteci çocuk bulunan ülkeler arasında yer alıyor.Üstelik bu çocukların 860 bini okul çağında ve tahmini olarak 370 bin çocuk eğitim hakkında mahrum.
Onlar İçin Neler Yapabiliriz?
Rakamları görmemin oldukça moral bozucu olmanın farkındayım. Ancak unutmayın bu rakamları değiştirmek ve bu çocuklara umut olmak bizlerin elinde. Bunun için yapabileceğiniz pek çok şey var. Pek çok örgüt çocuklara destek olmak için hem fiziksel, hem de maddi desteğe ihtiyaç duyuyor. Sizlerde elinizdeki imkanlara göre bu kurumlara bağış yapabilir, gönüllü olarak kurumlarda çalışabilir veya onların daha görünür kılınması için yardımcı olabilirsiniz.
Elbette bu önerilerim sadece çocukların karşılaştığı mevcut sorunların çözümlerine yardımcı olmaya odaklanan öneriler. Sorunları çözmekten daha önemli birşey varsa o da sorunların oluşmasına neden olan mevcut durumların ortadan kalkmasına yardımcı olmaktır. Buna da bireysel olarak kendi hayatımızda yaptığımız siyasi, kültürel, sosyal ve ekonomik tercihlerde çocukları da göz önüne alarak kararlar vererek başlayabiliriz.
Unutmayın çocukların en temel hakkı çocuk olabilmektir. Onların bu haklarını ellerinden almayın, alınmasına seyirci kalmayın!
One Comment
Leave a Reply