Kuşkonmaz (asparagus) antik çağlarda afrodizyak etkisiyle bilinirdi.
İçerdiği bol E vitamini nedeniyle bu özelliğini hala koruyan kuşkonmaz; folik asit, amino asit, antioksidan ve bol vitamin içeren yapısıyla oldukça besleyici ve faydalı bir sebze.
Şimdi dilerseniz sağlığa son derece yararlı bu bitkiyi yakından tanıyalım.
Kuşkonmaz Nedir?
Zambakgiller familyasına üye olan kuşkonmaz; soğan, sarımsak, pırasa gibi bitkilerle akrabadır. Kamış şeklinde olan ve hasat esnasında ortalama 50-150 yüksekliğe ulaşan kuşkonmazın, tüylü ve dayanıklı bir dış kabuğu vardır. Genelde ılıman iklimlerde yetişen kuşkonmaz Avrupa, Güney ve Kuzey Amerika, Batı Asya gibi yerlerde bol miktarda yetiştirilir. Almanya, ABD, Peru ve Çin kuşkonmaz üretiminde lider ülkelerdir.
ABD ve İngiltere kökenli kuşkonmazlar yeşil; Fransız kuşkonmazı mor, İspanyol-Flemenk kuşkonmazı ise beyaz renkli olur. Beyaz kuşkonmaz yetiştirmesi en zahmetli türdür. Mor kuşkonmaz ise daha küçüktür ve meyvemsi bir aroması vardır.
İlk olarak 2500 yıl önce Yunanistan’da yetiştirilen kuşkonmaz, 13. yüzyılda Avrupa’da, 1850’li yıllarda da ABD’de yetiştirilmeye başladı.
Zengin, kumlu ve gevşek topraklarda yetişen kuşkonmaz, yerini sevdiği zaman 15 yıl boyunca ürün verebilir. Genelde Haziran-Temmuz aylarında hasat yapılır. Ekildikten sonra en erken ikinci yılda ürün veren kuşkonmazdan iyi verim alabilmek için dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır.
Kuşkonmazın İhtiyaçları
Işık
Güneşli havaları seven kuşkonmazı, bahçenin güneş alan bir bölgesin ekmek gerekir. Kuşkonmazın güneş alması ve gölgede kalmaması şarttır.
Toprak
Mineral bakımından zengin ve su emebilen topraklara ihtiyaç duyan kuşkonmazı ekmeden önce toprağı ıslah etmek gerekebilir. Asitli topraklarda yetişmeyen bitkinin ihtiyaç duyduğu pH değeri 6.0 ve 6.7 arasındadır.
Sulama
İlk ekildiği dönemde yağmur yağmazsa kuşkonmazı sulayabilirsiniz. İlk yılını atlayan kuşkonmaz kuraklığa karşı dayanıklıdır ve yağmur suyuyla idare edebilir.
Sıcaklık
0 derecenin altında kuşkonmaz donabilir. Ayaz dönemlerinde kuşkonmaz tarlasının üzeri don battaniyesi ile kaplanırsa donma tehlikesine karşı etkili olur. Sıcaklık olarak da ortalama 23-30 derece kuşkonmazın büyüyüp gelişmesi için idealdir. Toprak sıcaklığı 10 derecenin üstünde olduğu sürece gelişmeye devam eder. 10 derecenin altı ve 30 derecenin üstü kuşkonmazın gelişmesini yavaşlatır. Aşırı sıcaklar bitkinin erken büyümesine neden olur ki bu da ürünün kalitesini düşürür.
Çimlendirme
Toprak sıcaklığına bağlı olarak asparagus tohumunun çimlenme süresi değişebilir. 12 derecelik bir toprak sıcaklığında kuşkonmaz tohumunun çimlenmesi ortalama 50-60 gün sürer. Çimlenme için en ideal sıcaklık 25 derecedir ve tohum 10 günde çimlenir.
Saklama
Marketten ya da pazardan alınan kuşkonmazı saklarken plastik bantı çıkarmamak ve kök uçlarından birkaç santimetre kesmek gerekir. Birkaç güç içinde tüketilecekse bir kavanozun dibine bir bardak su dökülür ve kuşkonmaz kavanozun içine yerleştirilir. Kuşkonmazın kesilen kök uçları ıslak bir havluya sarılarak plastik bir kutu içinde buzluğa da atılabilir. Tavsiye edilen tüketme süresi bir haftadır. Yani buzlukta bile olsa kuşkonmazı bir hafta içinde tüketmeniz gerekir. Zira buzlukta fazla bekleyen kuşkonmazın uçları kurur ve böylece pişirirken kuruyan uçları kesmek gerekir.
Besin Değerleri
Kalori bakımından oldukça düşük olan kuşkonmaz, lifli yapısı nedeniyle uzun süre tokluk hissi verir. Bu da onu kilo vermek isteyenler için ideal bir besin yapar. 180 gramlık bir porsiyon kuşkonmazın günlük besin ihtiyacı karşılama oranları şöyledir:
%2 Kalori (32 kalori)
%11 Protein
%1 Yağ
%12 Lif
%60 folik asit
%38 K vitamini
%20 C Vitamini
%10 B6 Vitamini
%8 A vitamini
%6 B2 Vitamini
%2 Kalsiyum
%4 Magnezyum
%9 Potasyum
Kuşkonmaz Hakkında İlginç Bilgiler
Bu bölümde kuşkonmazın üretimi, tüketimi ve yetiştirilmesi hakkında bazı enteresan bilgilere bakalım.
İdrara Keskin Bir Koku Verir
Eğer kuşkonmaz yedikten sonra idrarınızın keskin bir kokuya sahip olduğunu fark ederseniz, merak etmeyin. Hiçbir anormallik yok.
Kuşkonmazın içinde bulunan ve bu bitkiye özgü olan bir asit türü, insan vücudunda sindirildikten sonra sülfürlü bir bileşene dönüşür. Sülfür molekülleri de idrara hoş olmayan ağır bir koku verir. Sülfür moleküllerinin buharlaşmaları kolay olduğu için de kuşkonmaz yiyen herkes, idrarının koktuğunu çabuk fark eder.
Öyle ki ABD’nin kurucularından biri olan ve 100 dolar üzerinde resmi bulunan Benjamin Franklin bile Brüksel Kraliyet Akademisi’ne yazdığı bir mektupta kuşkonmazın idrara keskin bir koku verdiğinden bahsetmektedir.
Tohumdan Hasada Üç Yıl Gereklidir
Kuşkonmaz yetiştiği araziye uyum sağladığında 15 yıl boyunca hasat edilebilir. Ancak kamışların kurşun kalem kalınlığına ulaşması için bir yıl sürer. İkinci yılda gelişmesini sürdüren kuşkonmaz ekildikten üç yıl sonra optimum kalınlığa ve boya ulaşır, böylece hasat edilmeye hazır hale gelir.
Üretimde Çin İlk Sırada
Son yıllarda kuşkonmaz üretiminde hafif bir azalma ola bile Çin’de en az 57.000 hektarlık kuşkonmaz yetiştiriliyor. Çin’i, 27.000 hektarla Peru ve 22.000 hektarlar Almanya takip ediyor. ABD’de ise 14.4000 hektarlık bir alanda kuşkonmaz yetiştiriliyor.
Tuzlu Toprağı Tolere Edebilir
Kuşkonmaz tuz oranı yüksek arazilerde yaşayabilir. Yani çevresindeki otlara kıyasla tuzlu suyu ve tuzlu toprağı daha iyi tolere eder. Günümüzde zararlı otları öldürmek için kimyasal ilaçlar kullanılsa da eskiden kuşkonmaz yetiştiriciliğinde tarımsal ilaç yerine kaya tuzu kullanılıyordu. Zira asparagus kaya tuzuna karşı dayanıklı iken etrafındaki otlar kaya tuzu nedeniyle ölüyordu. Bu nedenle kimyasal ilaç bulunamadığında asparagus yetişen araziye kaya tuzu serpilerek zararlı otlardan kurtulabilinir. Ancak tuz, asparagusun suya olan ihtiyacını da artıracaktır.
Roma İmparatoru’nun Dilinde
Roma İmparatoru Ceaser Augustus, savaş meydanlarında “Velocius quam asparagi conquantur!” diye bağırırmış. Kabaca çevirirsek “Ne duruyorsunuz, ilerleyin” anlamına gelen bu ifade, imparatorun kuşkonmaza olan sevgisini gösteriyor. Zira Augustus kendisine kuşkonmaz temin etmek üzere özel bir askeri birliğe bile sahipti.
Kuşkonmazın Faydaları
Kuşkonmazın sağlığa pek çok açıdan faydası vardır. Özellike A, C, E ve K vitaminleri ile kalsiyum, demir, protein ve lif bakımından zengin olan kuşkonmazın faydalarına şimdi biraz daha detaylı bakalım.
Kilo Vermeye Yardımcı Olur
Yağ ve kalori değerleri düşük olan kuşkonmaz, çözünebilen ve çözünemeyen lifler içerir. Bu durum da kilo vermek için oldukça idealdir. İnsan vücudu lifleri yavaşça sindirebildiği için kuşkonmaz yedikten sonra uzun süre açlık hissetmezsiniz. Ayrıca kabızlığa da iyi gelen kuşkonmaz kolestrolü düşürme özelliğine sahiptir.
İdrar Söktürür
Kuşkonmaz yoğun oranda amino asit içermesi nedeniyle iyi bir idrar söktürücüdür. Özellikle kadınlar uzun süre idrara çıkamazlarsa idrar yolları enfeksiyonu ile uğraşmak zorunda kalabilirler. Kuşkonmaz odaklı bir beslenme böylesine acı veren enfeksiyonlara karşı kişiyi korur. Sık sık idrara çıkmak idrar yollarındaki bakterilerin yok olmasına yardımcı olur.
Antioksidandır
Özellikle mor renkteki kuşkonmaz, meyve ve sebzelere kırmızı veya mor rengini veren antosiyanin bakımından zengindir. Antioksidan bakımından zengin olması nedeniyle de serbest radikallarin vücuda zarar vermesini önler. Bu nedenle kuşkonmazın antioksidan özelliğini muhafaza etmesi için çok ya va az pişirilmemesi gerekir. Kuşkonmazı uzun süre pişirmek, vitaminlerin kaybolmasına da neden olur. Bu nedenle ayarın tutturulması büyük önem arz eder.
E Vitamini İçerir
Kuşkonmaz yoğun derecede E vitamini içerir. E vitamini de önemli bir antioksidandır. Bağışıklık sistemini güçlendiren ve hücrelerin serbest radikallerden korunması sağlayan bu vitaminden azami derecede istifade etmek için kuşkonmazı zengin yağı ile pişirmek gerekir. Zeytin yağı gibi faydalı bir yağ ile pişirilen kuşkonmazdaki E vitamininin vücut tarafından alınması daha kolay olur.
İçki Sersemliğini Önler
2009 yılında Journal of Food Science dergisinde yayımlanan bir makaleye göre kuşkonmaz içindeki mineraller ve amino asit sayesinde yoğun içki tüketilen bir gecenin sabahındaki sersemliği hafifletir ve karaciğeri alkolün zararlarından korur.
Psikolojiye ve Cinselliğe İyi Gelir
Kuşkonmaz içinde bulunan B12 vitamini ve folik asit sayesinde doğal bir antidepresan işlevi görür. B12 vitamini eksikliği çeken kişilerin depresyondan muzdarip olması bu nedenledir. Kendini halsiz ve mutsuz hisseden insanlara doktorlar tarafından genelde B12 vitamini içeren haplar tavsiye edilir. Ayrıca kuşkonmazdaki E vitamini de kadınlarda östrojen ve erkeklerden testesteron hormonlarını uyararak cinsel açıdan olumlu bir etki yapar.
Karın Şişliğine Engel Olur
İçindeki çözünebilen ve çözünemeyen lifler sayesinde sindirim sistemine iyi gelen kuşkonmaz şişkinliği engeller. Mide içindeki yararlı bakterilerin üremesini sağlayan prebiyotik adlı karbonhidratlar sayesinde de gaz oluşumunu önler. Keza idrar söktürücü özelliği nedeniyle de karın şişliğinin azalmasına yardım eder.
Folik Asit Zenginidir
Dört adet tüm kuşkonmaz, günlük folik asit ihtiyacının %22’sini karşılayabilir. Hamile ve hamileliğe hazırlanan kadınlar için folik asit son derece önemlidir, çünkü doğum yollarında oluşabilecek bozuklukları önleme özelliğine sahiptir. Ayrıca PLos Medicine adlı dergide yayınlanan bir araştırmada doğumdan bir yıl önce folik asit almaya başlayan hamile kadınların, folik asit tüketmeyen kadınlara göre erken doğum ihtimalinin %50 daha az olduğu belirtilmektedir. Yani anne adayları için folik asit zengini olan kuşkonmaz yemekte fayda var.
K Vitamini İçerir
Yeşil ve yapraklı sebzeler gibi kuşkonmaz da iyi bir K vitamini deposudur. K vitamini ise kanama sonrası kan pıhtılaşmasını sağlar ve kemik sağlığı bakımından oldukça yararlıdır. Kemik sağlığı dendiğinde insanların aklına direkt kalsiyum gelir, ancak K vitamini de en az kalsiyum kadar önemlidir. K vitamini, kalsiyumun vücut tarafından emilmesine yardımcı olur.
Yaşlanma Karşıtıdır
Kuşkonmaz içinde bulunan folik asit ve B12 vitamini zihinsel olarak gerilemeyi önler. Tufts University’de yapılan bir çalışma folik asit ve B12 değerleri yüksek besin tüketen yaşlıların, bu tür besinler tüketmeyen yaşlılara göre yapılan testlerde daha hızlı ve daha esnek düşünme becerileri gösterdiğini ifade etmektedir.
Kuşkonmazın Zararı Var Mıdır?
Fazla kuşkonmaz yemenin bilinen bir zararı yoktur. Ancak fazla kuşkonmaz yemenin gaz yapması ve idrarın kokulu olmasına yol açması muhtemeldir.
Soğan, sarımsak, ıspanak gibi zambakgiller ailesini bir üyesi olan kuşkonmaz, bu tür bitkilere karşı alerjisi olan kişilere tarafından tüketilmemelidir. Zambakgiller ailesine karşı alerji sahibi olunduğu da burun akıntısı, dudak ve ağız şişliği, nefes almada güçlük, kabartı ve kurdeşen gibi semptomlarla belli olabilir.
Coumadin gibi kan seyreltici ilaçlar kullanılıyorsa da K vitamini yoğun bitkiler bir anda fazla tüketilmemelidir. Kuşkonmaz da K vitamini bakımından zengin olduğu için dikkatli olunmalıdır.
Birbirinden Leziz Kuşkonmaz Tarifleri
Izgarası, haşlaması, kızartması, çorbası yapılan bu çok yönlü bitkiyle hazırlanan leziz yemek tariflerine bakalım şimdi de. Daha önce hiç kuşkonmaz yemediyseniz bu tarifler sizin için iyi bir başlangıç olabilir.
Kuşkonmaz Çorbası
Malzemeler / 4-6 Porsiyon / 45 Dakika
*2 yemek kaşığı tereyağı
*2 adet kıyılmış yeşil soğan
*2 diş kıyılmış sarımsak
*Yarım yemek kaşığı iri tuz ve karabiber
*Bir tutam kırmızı biber
*4 bardak tavuk suyu
*Yarım kilo kuşkonmaz
*Yarım bardak süt kreması
Yapılış: Orta sıcaklıkta yanan geniş bir tavada tereyağını eritin. Daha sonra kıyılmış soğan ve sarımsağı atın. Yaklaşık 5 dakika pişirin. Sonra kırmızı biber, karabiber ve tuz ilave edin. Macun kıvamına gelene kadar karıştırarak pişirmeye devam edin. Daha sonra tavuk suyunu ekleyin kaynatın. Kaynadıktan sonra ateşin kısın ve küp şeklinde doğranan kuşkonmazı ve süt kremasını ilave edin. 15 dakika kısık ateşte pişirdikten sonra ateşten alın ve blender’da çorba kıvamına gelene kadar çekin.
Kuşkonmaz Kızartması
Malzemeler / 4-6 Kişilik / 45 Dakika
*1 kilo taze kuşkonmaz
*Kaliteli zeytin yağı
*İri tuz
*Taze çekilmiş karabiber
*İsteğe göre 1 adet limon
Yapılışı: Fırını önceden 200 derecede ısıtın. Kuşkonmazın uçlarını birkaç santim kesin. Kabuğu kalınsa soyabilirsiniz. Kuşkonmazları fırın tepsisine tek sıra halinde yerleştirin, zeytin yağını hafifçe gezdirin ve yağın tepsiye eşit yayılmasını sağlayın. Bir tutam tuz ve karabiber serpiştirin. İsterseniz bir limonu ince dilimler halinde keserek tepsiye yerleştirebilirsiniz. Fırında 25 dakika kızartın.
Susamlı Kuşkonmaz Izgara
Malzemeler / 4 Kişilik / 30 Dakika
*1 kilo kuşkonmaz
*2 yemek kaşığı susam yağı
*2 yemek kaşığı susam
*1 yemek kaşığı soya sosu
*Birkaç diş kıyılmış sarımsak
*Tuz ve karabiber
*Kürdan veya çöp şiş
Yapılışı: Sığ bir kızartma tavasına soğuk su doldurun. Kürdan ya da çöp şişleri bir saat boyunca suda bekletin. 1 saatten sonra kürdanları sudan çıkarın.
Izgarayı yüksek ateşe ısıtın. Kuşkonmazın alt uçlarından birkaç santim kesin. 4-5 kuşkonmaz kamışına kürdan geçirin ve sal şekline getirin.
Küçük bir kasede susam yağı, soya sosu ve sarımsağı karıştırın. Sal şeklindeki kuşkonmazların üzerine bu karışımı fırçayla sürün. Tuz ve karabiber ilave edin.
Sıcak ızgara üzerinde kuşkonmazları yerleştirin ve kahverengi bir görünüm kazanıncaya kadar çevirerek kızartın. 2 ila 4 dakika bu iş için yeterlidir. Kuşkonmazlar ızgara pişerken üstüne susam taneleri serpiştirin.
Hardal Soslu Kuşkonmaz
Malzemeler / 6 Kişilik / 20 Dakika
*2 yemek kaşığı tereyağ
*Yarım bardak koyu süt
*2 yemek kaşığı hardal
*1 yemek kaşığı limon suyu
*Çeyrek yemek kaşığı tuz ve karabiber
*1 kilo kuşkonmaz
Yapılışı: Ufak bir tavada tereyağını eritin. Sonra küçük bir kasede koyu süt, hardal, limon suyu, tuz ve karabiberi iyice karıştırın.
Güveç tenceresine 1.5 litre su koyun ve orta ateşte kaynamasını bekleyin. Kaynayan suya kuşkonmazları atın ve 3 ila 5 dakika kaynatın. Sonra suyu süzün ve kuşkonmazları servis tabağına alın. Hazırlamış olduğunuz hardallı sosu tabağın üzerinde gezdirin.
Kuşkonmazlı Omlet
Malzemeler / 4 Kişilik / 30 Dakika
*1 kilo taze kuşkonmaz
*2 yemek kaşığı zeytin yağı
*1 yemek kaşığı tuz ve karabiber
*6 yumurta
*3 yemek kaşığı süt
*2 yemek kaşığı tereyağ
*Süslemek için isteğe bağlı maydanoz
Yapılışı: Fırını önceden 200 derecede ısıtın. Sonra fırın tepsisine kuşkonmazları tek sıra halinde dizin ve zeytin yağı gezdirin. Kuşkonmazın uçları kahverengileşinceye dek 15 dakika kızartın.
Küçük bir kaseye yumurtaları kırın. Tuz, süt, karabiber ekleyip iyice karıştırın. Tavadaki tereyağ kızınca yumurtalı karışımı boşaltın. Fırından çıkan kuşkonmazları ister tüm ister doğrayarak omletle birlikte servis edin. İsteğe bağlı olarak maydanoz da serpiştirebilirsiniz.
Parmesanlı Mozzarellalı Kuşkonmaz
Malzemeler / 6 Kişilik / 45 Dakika
*1 kilo kuşkonmaz
*3/4 bardak krema
*3 diş dövülmüş sarımsak
*İri tuz ve karabiber
*1 kase rendelenmiş parmesan
*1 kase rendelenmiş mozzarella
Yapılışı: Fırını önceden 200 derece ısıtın.
Fırın tepsisine kuşkonmazları yerleştirin.
Krema ve sarımsağı karıştırın. Sonra rendelenmiş peynirleri ilave edin ve tuz-biber ekleyin. (Mozzarella veya parmesan yoksa taze kaşar da kullanabilirsiniz.) Sonra bu karışımı kuşkonmazların üzerine serpin ve tepsiyi fırına verin.
Peynirler altın rengini alana kadar pişirin. 25-30 dakika idealdir.
Bu son derece doyurucu tarifin yapılışını görmek için de aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz:
Kuşkonmaz yiyin, sağlık bulun!
Herkese afiyet olsun!
2 Comments
Leave a Reply