Sosyal girişimlerde başarılı olmak ne kadar kar ettiğinden çok toplumsal olarak ne kadar değişim yarattığınla alakalı bir durumdur. Tabi ki kar etmek de o projenin sürdürülebilir olması için önemlidir; ancak, diğer girişimler için ilk sırada para kazanmak varken sosyal girişimlerde önce toplumun faydası düşünülür. Ben de daha faydalı olması için bu yazımda Türkiye’den ve dünyadan en başarılı sosyal girişimciler ve projeleri ile birlikte açıklamaya çalışacağım.
Kütüphaneci Mustafa Efendi
Türkiye’nin ilk ve başarılı sosyal girişimcilerinden birisi sayılabilecek olan kütüphaneci Mustafa Efendi başlamak istiyorum yazıma. Çünkü her ne kadar Türkiye’de sosyal girişimciler yeterli destekler alınmadığını söyleyenler varsa da 1943 yılında genç bir kütüphane memuru olan Mustafa Efendi aslında yıllar önce bile sosyal girişimciliğin varlığını ispatlamıştır. Ürgüp’te bir köye kütüphane memuru olarak atanan genç Mustafa zamanla günlerini kimsenin gelmediği bir kütüphanede geçirdiğini fark eder. Kütüphane denilince aklınıza muhtemelen bir bina dolusu kitap geliyordur; ancak, dönemin şartları gereği maksimum 300 kitabın olduğu bir kütüphaneden bahsediyoruz. Gel zaman git zaman Mustafa bir çözüm yolu düşünür ve aklına şimdi bir çok projeye ilham kaynağı da olan gezici kütüphane fikri gelir.
Haftanın iki günü sadece kendi köyünde kütüphaneyi açık tutar ve diğer günler bir eşeğin sırtında başka köyleri gezerek çocuklara kitaplar verir. Böylece bir çok insanın kitap okumaya başladığını ve bunu başarabildiklerini görür. Tabi senin işin bu değil otur yerinde diyen bir çok insan en sonunda kütüphaneci Mustafa’yı kendi görev tanımı dışında davranıyor gerekçesiyle zorunlu emekliliğe ayırır. Her ne kadar sonunda böyle bir durum olsa da bu örnekle aslında sosyal girişimciliğin gerçekten para kazanmakla ya da mevki sahibi olmakla değil öncelikle kendini toplumun gelişmesine adamakla başladığını görebiliyoruz.
Bill Gates
En meşhur sosyal girişimlerden bir tanesi ise Bill Gates’in Microsoft’taki tam zamanlı işinden ayrılarak bir vakfa katılması olmuştur. Bu vakıf ise üçüncü dünya ülkelerindeki ölümcül hastalıklarını durdurmak amacıyla kurulmuştur. Bill Gates Microsoft’taki kariyerinin en üst noktalarında yaptığı bir yazılım hakkında bile konuşurken var olan eşitsizliği şu şekilde vurgulamıştır:
“İnsanlığın en harika özelliği bulduğu yeni keşiflerde değil, o keşifleri insanlar arasında eşitsizliği azaltmak için kullanmasıdır.”
Bu kadar ünlü bir insanın bütün mal varlığını dünyadaki adaletsizlikler için harcaması takdire şayan bir davranış. Fakat yanlış anlaşılma olmasın sosyal girişimcilik bütün mal varlığını kimsesizlere ya da hasta insanlara harcamak değil, aksine yatırımları uzun soluklu ve insanlığın yararına yapmaktır. Bill Gates ve eşi Melinda Gates’in de içinde bulunduğu ‘The Giving Pledge’ vakfı onlar sayesinde bir çok bilyoner üye kazanmıştır. Bunlardan bir tanesi Facebook’un kurucusu olan Mark Zuckerbeck’tir.
Bu vakfın yanı sıra 2000 yılında Bill Gates ve eşi ‘Bill&Melinda Gates Foundation’ı kurdular. Bu vakfın da önceliği The Giving Pledge gibi küresel sorunlardan olan açlık, susuzluk, bulaşıcı hastalıklarla savaşmaktı. 2017 Şubat ayında vakıf HIV hastalarını her gün ilaç almaktan kurtaracak olan bir teknogirişim projesine 140 milyon dolar bağışta bulundu. Bu girişim sayesinde senede bir ya da iki kere deri altına uygulanan bir kit ile bulaşıcı hastalığın semptomlarından kurtulmuş olması amaçlandı.
ASHOKA
Ashoka, Bill Drayton tarafından kurulan dünyanın en büyük sosyal girişimcilik örgütü denilebilir. Amacı dünyadaki sosyal girişimcileri bir çatı altında toplayarak onlara gereken maddi desteği sağlamaktır. Bu çatının altına girebilmek için üyelik aşamasında dahi 5 adımlı bir mülakattan geçersiniz. Bu mülakatların arasında sizin evrensel bir insan olup olmadığınız anlaşılmaya çalışılır. Bu sayede Sosyal girişim projelerinize sadece maddi destek değil aynı zamanda profesyonel kişilerden her konuda yardım alabilme imkanı bulmuş olursunuz. Türkiye’nin en başarılı sosyal girişimcilerinden birisi olan Tülin Akın da bir Ashoka üyesidir ve Ashoka için şunları söylemiştir:
“Ashoka ile tanışmadan önce kendimi dünyada yalnız hissediyordum. Şimdi ise her ülkeden sürdürülebilir sosyal fayda oluşturan ve bunun için çok çalışan iyi yürekli insanlarla birlikte büyük bir evim varmış gibi hissediyorum. Ashoka her zorlandığımda, ihtiyacım olduğunda yanımda ve uluslararası boyutu ile de dünya vizyonu kazandırıyor. Bu evin içinde olduğum için çok mutluyum.”
Tülin Akın Kimdir?
Tülin Akın hakkında daha fazla bilgi vermek istiyorum yazımda. Akın, 2004 yılında henüz öğrenciyken kurduğu tarimsalpazarlama.com sitesi ile Türkiye’deki tarımla uğraşan insanları e-ticaret ile tanıştırdı. Böylece köydeki çiftçiler büyük firmalar tarafından yanlış ve eksik bilgilerle kandırılmaktan kurtulmuş oldular. Ayrıca bankalarla anlaşmalar yaparak çiftçilere özel kredilerin çıkmasını sağladı. Aklınıza büyük ihtimalle köydeki çiftçinin bilgisayarı olmayabilir bu proje nasıl tutmuş olabilir ki diye bir soru gelebiliyordur ancak Tülin Akın onu da düşünerek Intel ile bir anlaşma yaptı. Okuma yazma bilen her insanın kullanabileceği çiftçilere özel bir bilgisayar ürettirdi.
Hatta bu da yetmedi! Çiftçilerin rahatça uzmanlara soru sorabildiği bunun yanında pazarlama sorununu tamamen ortadan kaldıran ve çiftçilere piyasa hakkında detaylı bilgiler içeren çiftçilere özel bir yazılımı da onlara sundu. Projelerinin esas amacının ülkemizde bilgiye, iletişime ve teknolojiye kapalı olan çiftçiyi bilişime yaklaştırmak olduğunu ifade eden Akın, farklı projelerle de sosyal girişimciliğine son hız devam etmekte.
Muhammed Yunus
Bilmeyenler için Muhammed Yunus Bangladeşli bir ekonomi profesörü olup mikrokredi projesi ile Nobel Barış Ödülünü almıştır. Peki nedir mikrokredi projesi? Projenin temeli aslında yoksul insanların hayatlarına küçük dokunuşlarda bulunarak onların da hayatını tamamen değiştirilebilineceğini göstermek. 1976 yılında kendi ülkesi açlıkla savaşırken çözüm yolunun ders kitaplarından, teoriden ziyade köylere inerek yapılacağını düşünüp saha çalışmasına başlayan Yunus, bir köyde bambu tabure yaparak geçimini sağlayan yoksul bir köylüyle tanışır. Köylünün en büyük problemi tabureyi yapacağı bambuları toplu parası olmadığından her gün, yaptığı tabureleri satıp ertesi gün o parayı ham maddeye harcamaktır ve bu işin karı sadece 2 cent idi. Yunus küçük bir destek vererek bu problemi çözebileceğine inandı.
Böylece büyük resimde devletlerin küçük yatırımlarla yoksul insanların hayatlarını nasıl etkilediklerini birebir görmüş oldu. Bu fikir ile ciddi adımlar atarak büyük başarılara imza atan Yunus, bir çok ülke için de ilham kaynağı olmuştur. Ülkemizde de Muhammed Yunus’un mikrokredi fikri ile bir çok insan küçük kredilerle işlerini büyütüp daha rahat bir yaşama adım atmış bulunmakta. İlk atılım 2003 yılında Diyarbakır ile başlamıştır ve şu anda ülkemizin her yerine yayılmış olup yeni fikirlerle gelen insanlara küçük miktarlarla destekler sağlanmaktadır.
En çok bilinen sosyal girişimciler ve projelerini anlatmaya çalıştım. Sizin de aklınıza gelen girişimciler varsa lütfen yorum olarak ekleyin.
