Kendimizi doğada bulunan diğer canlılardan daha üstün görmemizi sağlayan bir yetenektir konuşabilmek. Ağzımızdan dökülen kelimeler diğer insanlarla iletişim kurabilmemizi sağlar. Ancak işlevi bu kadar basit değildir. Kimi zaman savaşlar başlatan bu yeteneğimiz, kimi zamansa milyonlarca insanının hayatını kurtarır.
Doğru kelimeleri seçebilmek ve onları bir araya getirebilmek büyük bir beceridir. Türkçe’de ‘Ağzı iyi laf yapmak’ diye güzel bir tabir vardır. Bu tabir duyguların ifade ediliş şeklinin ne kadar etkili ve önemli bir meziyet olduğunu da açıkça bizlere gösterir. Ama öyle duygular ve anlar vardır ki kimi zaman tek kelimeyle anlatması çok kolaydır, kimi zamansa o duygu ve anları anlatabilecek kelimeler bulamayız. Hani denir ya ‘Kelimeler kifayetsiz kaldı’ diye, işte tam olarak bundan bahsediyorum. İşte bu kelimeler kifayetsiz kaldı hali dilden dile değişir. Diller özgün yapıları sayesinde farklı farklı duyguları anlatılabilir kılar.
BBC’de yer alan habere göre, Doğu Londra Üniversitesi’nde çalışan Tim Lomas tam olarak bu kelimeleri bulmak için yola çıkmış. Kendi dili olan İngilizce’yi baz alarak bir araştırma başlatmış ve İngilizce karşılığı bulunmayan ve birbirinden farklı duyguları ifade edebilmek için diğer dillerde kullanılan kelimeleri araştırmaya koyulmuş. Pozitif Leksikografi Projesi adı verilen projeyle birlikte pek çok duygunun farklı dillerdeki anlatımı listelenmiş.
Hemen bir örnekle projenin nasıl bir proje olduğunu size açıklayalım. Örneğin arkadaşlarınız gece eğlenmek için dışarı çıktınız. Oldukça eğlenceli bir gece geçiriyorsunuz. Çılgınlar gibi dans ederken bir an için üzerinizdeki kıyafetleri çıkarıp atmak istediniz. Bu his için İngilizce’de ve hatta Türkçe’de de bir kelime bulunmuyor. Ancak bir Afrika dili olan Bantu dili bu hisse bir kelime atfetmiş bile;mbuki-mvuki. Kabul edelim bu biraz çılgınca bir örnekti. O zaman şimdi de Afrika’dan, Hollanda’ya doğru gidelim. Soğuk havasıyla bildiğimiz Hollanda’da rüzgarlı havada yürümenin insanda yarattığı canlılık hissini tarif edebilmek için uitwaaien. Artık sizde bu duyguyu anlatmak için bir sürü kelime kullanmak zorunda değilsiniz. Kısaca bugün kendimi çok uitwaaien hissediyorum diyebilirsiniz. 😉
Kelimeler ve Güçleri
Lomas’ın amacı da tam olarak aslında bu kelimeleri kullanılmasını sağlamak. Bu kelimelerin herkesin kullanmaya başladığı kelimeler haline gelmesi durumunda hem kelime haznemizi geliştirebilir, hem de daha iyi iletişim kurabiliriz. Lomas’ın ifadesine göre bu kelimeleri öğrenmenin kendimizi çok daha iyi anlatmamıza yardımcı olacağını, dünyayı farklı bir gözle görmemizi sağlayacağı kesin.
Lomas’ı bu araştırmanın içine sürükleyen ise öğrenci bir Fince kelime olmuş. Olumsuzluk karşısında olağanüstü derecede kararlılık gösterme anlamına gelen ‘sisu’ kelimesi Lomas’ı çok etkilemiş ve İngilizce’de bu kelimenin içerdiği içsel gücü anlatan hiç bir kelime olmadığını farketmiş. Bunun üzerine Lomas başka dillerden bu tür kelimeler bulmaya çalışmış. Bu araştırmanın ilk ürünlerini Journal of Positive Psychology dergisinde yayınlamış.
İşte karşınızda o araştırmada ortaya çıkarılan ve genel olarak pozitif duygu ve durumları ifade etmek için kullanılan kelimeler.
Desbundar (Portekizce): Eğlenirken utangaçlığı atma hali
Tarab (Arapça): Müziğin yarattığı mest olma hali
Shinrin-yoku (Japonca): Ormanda yıkanmanın verdiği rahatlama hissi
Gigil (Tagalog): Birisini severken sıkma isteği
Yuan bei (Çince): Bir şeyi çok iyi başarmış olma hissi
Iktsuarpok (Eskimo dili): Geliyor mu diye sık sık çıkıp bakarak birini bekleme
Hazır Cevaplar İçin Kelime: Sukho
Araştırma sonucu ortaya çıkarılan kelimeler arasında kişilik özelliklerini nitelendiren ve davranışlarla ilgili kelimeler de yer alıyor.
Dadirri (Avustralya yerlileri): Saygılı, dikkatli ve mütefekkir bir şekilde spiritüel dinleme
Pihentagyú (Macarca): İnce ve zekice çözümler bulan veya şakalar yapan hazır cevap insanları anlatır
Desenrascanço (Portekizce): Güç bir durumdan beceriklice kurtulmak
Sukha (Sanskritçe): Ortamdan bağımsız gerçek ve baki mutluluk hissi
Orenda (Huron dili – Oklahoma ve Quebec’te konuşulan bir dil): Kader gibi güçlü etkenler karşısında dünyayı değiştirme iradesi
Elbette araştırma sadece olumlu duyguları ifade eden kelimeleri ortaya çıkarmamış. İşte bu kelimelerden bazıları:
Natsukashii (Japonca): İyi anıları mutlulukla hatırlayıp o anı geçmişte bırakmış olmanın hüznüyle geçmişe özlem duyma
Wabi-sabi (Japonca): Güzelliğin fani ve kusurlu olmasının yarattığı “karanlık ve kasvetli yücelik”
Örneğin bu kiraz ağaçları Japonlar için oldukça wabi-sabi bir güzellik
Saudade (Portekizce): Uzakta olan ya da geçmişte kalan bir kişi, yer ya da şey için duyulan melankolik özlem veya nostalji – belki de olmayan bir şeye karşı duyulan belli belirsiz bir efkâr
Sehnsucht (Almanca): Belki de başarılması mümkün olmayan bir hal ya da durum için duyulan yoğun özlem
Görüldüğü üzere artık hissettiğimiz pek çok duyguyu daha iyi ifade edebileceğimiz kelimeler biliyoruz. Sırada bu kelimelerin yaygınlaşması kaldı. İşte bu ne kadar zaman alır onu söylemesi maalesef epey zor!
