İran’dan Amerika’ya uzanan yolculuğunda, hem kalıpları kırmış hem de matematiği fethetmiş bir kadın…
Maryam Mirzakhani anısına…
Cam Tavanı Aşan Kadın Maryam Mirzakhani
Daha önce “cam tavan” diye bir şey duydunuz mu? Bu terim, kadınların günlük yaşamda, akademik geleceklerinde ya da iş hedeflerinde önlerine konan gizli bariyerleri anlatmak için kullanılıyor.
Üzerinizde sürekli bir cam tavan ile dolaştığınızı düşünün; gökyüzünün büyün olanakları başınızın üzerinde süzülürken, ne kadar mümkün görünürse görünsün, biz kadınları sürekli engelleyen o toplumsal kriterleri anlatmak için ortaya ayılmış olan bu terim, birçok kadına oldukça tanıdık gelecektir.
Bu yazıda, bu cam tavanı defalarca kırıp ardına geçmiş bir profesörden, Maryam Mirzakhani’den bahsedeceğiz.
Maryam Mirzakhani Kimdir?
Maryam, 5 Mayıs 1977 yılında, İran’ın başkenti Tahran’da doğmuş. Ortaokulu, liseyi ve üniversiteyi İran’da tamamlamış. İlkokul dönemi, İran-Irak Savaşı’na rastlamış. Ancak İlkokul bittiğinde, savaş da sona erince, Maryam Tahran’da eğitimine devam etmiş. İlkokuldan hemen sonra, İran’da “üstün yetenekliler okulu” olarak bilinen ve üstün yetenekli çocukların keşfedilmesi ve bilim dünyasına kazandırılması amacıyla açılan okula kaydolmuş.
Tam o yıllarda, matematik öğretmeninin baskıcı tavrı ve Maryam’ın motivasyonunu kıran yönlendirmeleri sebebiyle matematikten uzaklaşmış.
Kendisi, The Guardian’a verdiği bir röportajda, o dönem çok fazla roman okuduğunu söylüyor. “Elime ne geçse okuyordum” diyen Mirzakhani, o zamanlar en büyük hayalinin bir yazar olmak istediğini söylüyor!
Şanslı Dostluklar
Üç kardeşi olan Maryam Mirzakhani, abisinin bir gün kendisine 1’den 100’e kadar olan sayıların nasıl pratik bir şekilde toplanabileceğini sormuş. Maryam, çok uğraşmasına karşın, bu soruyu çözememiş.
Daha sonra abisi, Maryam’a çözümü Gauss adlı bir matematik dergisinden okumuş. Gauss’un bulduğu bir kural olan pratik çözümü öğrenince büyülenen Maryam, şu tepkiyi vermiş:
“O zaman ilk defa, kendim çözememiş olsam da, bir sorunun çözümüyle mutlu olmuştum.”
Okulu sırasında tanıştığı ve yaşamı boyunca hiç kopmadığı arkadaşı Roya ile birlikte, bir yıl sonra, matematik öğretmenlerinin değişmesinin de etkisiyle, matematiğe olan ilgileri yeniden canlanmış. İki arkadaş cesaretlerini toplamışlar ve okul müdürünün kapısına dayanmışlar. Hayatlarını değiştirecek talepleri o sırada dudaklarından dökülmüş:
“Uluslararası Matematik Olimpiyatlarına katılmak istiyoruz!”
Okul müdürü, uzun bir tereddütten sonra, belki de hayatında verdiği en doğru kararı vererek, Maryam ve Roya için Uluslararası Matematik Olimpiyatlarına başvuru yapmış.
Başarılar ve Başlangıçlar
Maryam Mirzakhani ve arkadaşı Roya Behesti birlikte katıldıkları 1994 yılı olimpiyatlarında umulmaz bir başarı göstermişler. Altı testten beşinden tam puan alan Maryam, 42 tam üzerinden, 41 puan toplayarak altın madalya kazanırken, Roya ise 35 puan toplayarak gümüş madalya almaya hak kazanmış.
İran’a iki madalya ile döndükten sonra, Maryam’ın matematiğe olan ilgisi başarısıyla perçinlenerek bambaşka bir başlangıca dönüşmüş. Maryam matematiğe adeta tutkun hale gelmiş!
1995 yılında ise Maryam Olimpiyatlara tekrar hazırlanmış, bu sefer 42 tam puanı alarak İran’a ikinci kez altın madalya kazandırmış!
Akademiye Hakkını Veren Bir Kadın ♀
1999 yılında, Tahran’daki Şerif Teknoloji Üniversitesi’nden mezun olan Maryam, doktorasını yapmak üzere Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleşmiş. Harvard Üniversitesi’nde doktorasını tamamlamış, 2004-2008 yıllarında Clay Matematik Enstitüsü ve Princeton Üniversitesi’nde görev yapmış, 2008’de Stanford Üniversitesi’nde profesör olmuş. Hiperbolik geometri, ergodik teori, simplektik geometri ve Teichmüller teorisine odaklanmış.
Bu sırada arkadaşı Roya Behesti de, St. Luis’teki Washington Üniversitesi’nde Matematik profesörü olmuş. Halen, aynı üniversitede çalışmaya devam ediyor.
Ve Matematiğin Nobeli – Fields Ödülü
Maryam Mirzakhani’nin ölümünden sonra sıkça duyulan ve “Matematiğin Nobeli” olarak adlandırılan Fields Matematik Ödülleri, her 4 yılda bir yıl Güney Kore’nin başkenti Seul’de düzenlenen bir törenle bir jüri tarafından seçilen matematikçilere takdim ediliyor.
1936 yılında Kanadalı matematikçi John Fields tarafından başlatılan Fields ödülleri, 1950’den bu yana, 4 yılda bir veriliyor. Ödül, 40 yaşın altındaki matematikçileri gelecek başarıları için cesaretlendirmeyi hedefliyor.
Fields Ödülünü Alan İlk Kadın
İşte bu ödül, 2014 yılında ilk defa bir kadına, yani Maryam Mirzakhani’ye layık görülüyor!
Maryam Mirzakhani’ye bu ödülü veren jüri üyeleri de kararlarından oldukça memnunlardı.
Jüride yer alan Profesör Frances Kirwan, kadınların matematikle yüzyıllardır ilgilendiğini ve katkıda bulunduğunu söyleyerek, matematik hakkındaki erkeklere özgü olduğu yönündeki önyargıyı kırmıştı.
Oxford Üniversitesi’nde uygulamalı matematik öğreten Profesör Alison Etheridge de ödülün Mirzahani’ye verilmesinden büyük bir sevinç duyduğunu ifade ederek şunları söylemişti:
“Kadınlar matematikte çok önemli başarılar elde ediyorlar. Bu ödülle de kadınların başarısı taçlandırılmış oldu.”
Yani Mirzakhani, kadınların üzerindeki cam tavan lanetini bir yerinden kırarak, matematik alanına kendi adını altın harflerle yazdırmıştı.
40 Yaşında Gelen Ölüm
Evli ve bir kız annesi olan Maryam Mirzakhani’ye bundan tam 3 yıl önce meme kanseri teşhisi konuldu. Maalesef, kanser Mirzakhani’de beklenmedik derece hızlı ilerledi ve kemiklerine sıçradı.
Kızı, annesini çalışırken gördüğü zamanları “sanki resim yapıyordu” diye anlatıyor. Çalıştığı kağıtlara büyük grafikler çizen Maryam ise, muhtemelen kızına gülümsüyordu.
Kanserin kemiklerine sıçraması üzerine 15 Temmuz 2017 yılında, Maryam Mirzakhani hayata gözlerini yumdu.
Ancak arkasında, birçok kadına ilham veren muhteşem bir hikâye bıraktı.
Kadınlar, cam tavanları kırabilirler.
Kadınlar coğrafyaların kaderini yenebilirler.
Kadınlar, başarabilirler.
Dipnot: Meme Kanseri
Meme kanseri en çok kadınlarda görülen bir kanser çeşidi. Yaş ilerledikçe görülme riski artmasına karşın, hemen her yaşta ortaya çıkabiliyor.
Meme kanserine karşı önlem alabilmek için, her kadının elle muayene konusunda bilgi sahibi olması, kendi bedenini tanıması, 40 yaşından itibaren düzenli mamografi taramalarına başlaması öneriliyor.
Aşağıdaki durumlardan herhangi birinde ise, vakit kaybetmeden bir uzmana başvurmak, hayat kurtarabilir:
* Kaybolmayan kitle, şişlik
*Meme başının içeri çökmesi, akıntı
*Meme cildinde çekinti, portakal kabuğu görünümü, kızarıklık
*Memenin şeklinde değişiklik, asimetri varlığı
*Meme başında kabuklanma soyulma
