Afrika ülkeleri her zaman için kültürleri, doğaları ve birbirinden farklı gelenekleriyle dikkat çekici olmuştur. Tüm farklılıklarıyla her zaman egzotik bir atmosfere sahip olan Afrikalılar aynı zamanda isimleri ve isimlerinin anlamlarıyla da dikkat çekiyor. Geleneksel Afrika isimlerinin pek çoğu bir isim olmaktan öte birbirinden farklı öykülere sahip. Bu birbirinden farklı hikayelere ilham veren ise Afrikalı bebeklerin dünyaya geldikleri zamanlar ve mekanlarda yaşanan ilham veriyor çoğunlukla.
BBC muhabiri Adelaide Arthur, Afrikalı çocuklara verilen isimleri ve bu isimlerin hikayelerini derledi.Gelin birbirinden farklı bu isimlere birlikte göz atalım.
Doğum Zamanı Belirleyici
Afrika’da birbirinden farklı kabileler yeni doğan bebeklerinin isimlerini koyarken o ana özgü koşulları bir kriter olarak alıyorlar.
Bazı bebeklerin isimleri bir kelimeden oluşurken, bazı bebeklerin isimleri bir cümleyi ifade ediyor.
Örneğin Nijerya’da yaşayan bir etnik grup erkek ve kız bebeklere sık sık Ayodele ismini veriyor. Ayodele ‘Evimize neşe geldi’ anlamına geliyor. Bu kabile aynı zamanda ailenin büyükleri arasında olan bir kadın öldüğünde ilk doğan bebeğe Yetunde ismini veriyorlar. Bu ismin anlamı ise ‘Anne geri döndü’.
Yoruba kabilesi aynı zamanda yurtdışında doğan bebekler içinde bir isme sahip. Adetokunbo ismini verdikleri bu bebekler ‘Evimize zenginlik geldi‘ şeklinde çağrılıyorlar.
Her zaman için bebeklere güzel anlamlı isimler verilmiyor Afrika ülkelerinde. Hausa kültüründe daha önce bebekleri ölmüş olan aileler yeni bebeklerine kötü anlamlı isimler veriyor. Bu sayede çocuğu kötü ruhlardan koruyabileceklerini düşünüyorlar. Bu sayede ismi sebebiyle bebeğin sevilmediğini düşünecek olacak ruhlar bu sayede bebeğe dokunmayacak. Bu isimlerden biri Ajuji. Anlamı ise ‘Çöp yığınında doğdu’.
Afrikalılar aynı zamanda bebeklerinin isimlerine ruh hallerini yansıtıyorlar. Güney Afrika’da aileler yaşanan bir trajedi sonrası doğan çocuklarına ‘huzur’ anlamına gelen Kgomotso ve Pumza isimlerini koyuyorlar. Eğer arka arkaya oğlan çocuğuna sahip olmuş aileler kız çocuğuna sahip olursa bebeğe ‘bekledik’ anlamına gelen Lindiwe ismi veriliyor.
Zimbabve’de ise işler biraz daha değişik. Aileler çocuklarına o an ki duygularını yansıtan isimleri koymayı tercih ediyorlar. Her zaman olumlu duyguların ifade edilmediğini söylemek ise mümkün. ‘Talihsizlik’ anlamına gelen Nhamo bu isimlerden biri.
Bir başka tuhaf isimse ‘Ne istiyorsun?’ anlamına gelen Maidei. Ne kadar da tuhafmış diyorsanız, daha da tuhaf isimlerin olduğunu söylemek mümkün.
Hava Kuvvetleri, Daha Fazla Öp, Nefret, Sorun Yok, Zor Hayat, Öfkeli ve Psikoloji anlamına gelen isimler bunlardan sadece birkaçı.
İsmini Değiştirenler Var
Oldukça tuhaf isimlere sahip bebeklerin büyüyünce nasıl bir hayatla karşılaştıkları sorusuna ise Gospel Mavutula cevap veriyor. Malavi doğumlu olan Mavutula’nın ismi bebekken ‘sefalet’ anlamına gelen bir kelimeymiş. Büyüdüğünde isminden çok rahatsız olduğunu belirten genç adam durumunu şu sözleler açıklıyor:
‘Annemle babamın sıkıntılı olduğu bir zamanda doğmuşum. Onlarda bana sefalet ismini vermişler.’
Mavatula’nın doğduğu dönemde öğretmen olan anne ve babası çalıştıkları okulda pek çok sıkıntı yaşıyorlarmış. Maddi olarak da kötü bir durumda olan ailenin bu ruh hali çocuklarına yansımış. Mavutula büyüdüğünde ismini değiştirerek bu olumsuz anlamdan kurtulmuş.
Bir başka ismin hikayesi ise Gana’da geçiyor. Volta bölgesinde yaşayan Ewe etnik grubuna ait olan bir aile çocuk yapmayı düşünmedikleri bir dönemde annenin hamile kalmasıyla birlikte bir kız çocuğu sahibi olmuş. Çocuğun bir çeşit hata sonucunda doğduğuna vurgulamak amaçlı çocuğa ‘Gerekli değil’ anlamına gelen Melevevio ismi verilmiş.
Obama’nın Uçağı İsimlere İlham Olmuş
Afrikalı çocuklara sadece ruh halleriyle bağlantılı isimler verilmiyor. Kenya’da yaşayan Luo’lar yeni doğan bebeklerine sık sık ünlü kişileri isimlerini veriyorlar. Luo’lar arasında son yıllarda en popüler olan isim Barack Obama. 2008 yılında seçilen ve ABD tarihindeki ilk ve tek siyah başkan olmasıyla dikkat çeken Obama’nın ismi Luo kabilesinde oldukça popüler bir isim. 2015 yılında Kenya’yı ziyareti sırasında eski başkan Barack Obama’nın kullandığı uçağın ismine bir çocuğun ismine ilham olmuş. Çocuğuna ‘Airforceone’ ismini koyan anne Obama’yı çok sevdiğini belirtiyor. Üstelik Obama tek ünlü siyasetçi de değil. Churchill ve Clinton oldukça yaygın isimler arasında. Hatta inanmayacaksınız ama Afrikalı bebeğine Donald Trump ismini veren bir anne baba bile var. Dünyada milyonlarca kişi tarafından protesto edilen Donald Trump bir bebeğin ismine ilham olması oldukça şaşırtıcı bir durum.
İkiz Çocuklar İçin Özel İsimler
Afrikalı çocukların isimleri hangisinin daha büyük, hangisinin daha küçük olduğu yönünde de oldukça yönlendirici oluyor. İkiz bebeklerde en çok tercih edilen isimler Kakuru ve Kato. Sadece ikizler için kullanılan bu iki isimden Kakuru büyük olana, Kato ise küçük olana veriliyor.
Kenya’nın Kalenjin kabilesinde de benzer bir uygulama var. İlk doğan çocuklarına Yator yani yolu açan ismini veren aileler son doğan çocuklarına da son anlamına gelen Towett adını verebiliyor.
Nijerya’da yaşayan Yorubalılar ikizlerden ilkine Taiwo yani dünyayı tadan, ikincisine de Kehinde yani sonradan gelen ismini koyuyor.
Büyüklere Saygı
Alilerin büyüklerin anısına aynı bizim kültürümüzde olduğu bebek isimlerinde aile büyüklerinin isimleri etkili oluyor. Ancak Afrika’nın güneyinde ailenin büyüklerinin adını alan çocuklar, saygısızlık olacağı inancıyla adlarıyla değil, Ouma ‘büyükanne’ ya da Oupa ‘büyükbaba’ olarak çağrılıyor. Aynı şekilde Senagel’de aile büyüklerinin adını alan çocuklar, bu kişilerin lakaplarını da alıyor. Bu nedenle, ailesi yeni doğan bir bebeğe yaşlı adam anlamına gelen Vieux diye seslenebiliyor.
Doğdukları Günler İsimlerinden Etkili
Bazı kabilelerde çocukların isimlerinde doğdukları gün ve ay belirleyici olabiliyor. Gana’da Akan, Ga, Ewe ve Nzema etnik gruplarında Afrikalı çocuklar her zaman için doğdukları günlerin ismini alıyorlar. Resmi olarak kimliklerinde yazmasa da bu çocuklar doğdukları günlerle tanınıyorlar. Kojo (erkekler için), Adwoa (kızlar için) Pazartesi, Kwabena ve Abena da Salı demek.
Afrika’nın doğu ve güney yakasında ise bebeklerin doğdukları saat, mevsim bebek isimlerinde etkili oluyor.
Kibet ‘gündüz’ ,Kiplagat ‘gece’. (Kenya)
Mumbua ve Wambua, ‘yağmur sezonu‘ (Kenya)
Olweny ‘savaş zamanı’ (Luo etnik grubu)
Yunwa ‘açlık ya da kıtlık zamanı’ (Hausa)
Omondi ‘şafak’ (Luo)
Okinyi ‘sabah’ (Luo)
Onyango ‘kuşluk’ (Luo)
Ochieng ‘güneşli gün’ (Luo)
Otieno ‘gece’ (Luo)
Oduor ‘gece yarısı’ (Luo)
Bu isimler ufak bir değişiklikle kız çocuklarına da veriliyor. Kız çocuklarının isimleri 0 yerine a harfi ile başlıyor.
İnanç İsimlere Yansıyor
Bilindiği üzere Afrika kültüründe inançlar hayatın her alanına yansıyor. İşte Afrikalı insan isimleride inançları etkili olduğu alanlardan biri. Örneğin Ganalı Edem Adjordor, şimdi üç yaşında olan oğluna Xolawubo ‘Tanrı’ adını vermiş. Yorubalılar da Chi, Chukwu ya da Oluwa’yla biten isimlerle Tanrı’ya gönderme yapıyor.
Diğer örneklerse şu şekilde sıralanabilir:
Olusegun, ‘Tanrı fetheder’ (Nijerya)
Hailemariam ‘Meryem’in gücü’ (Etiyopya)
Mawufemor ‘Tanrı’nın yolu’ (Togo, Gana, Benin)
Makafui ‘Tanrı’ya Hamd Olsun’ (Togo, Gana ve Benin)
Görüldüğü üzere Afrika’da isimler birbirinden renkli ve çeşitli anlamlara sahip. Aynı kültürü ve dilleri gibi.
