Şimdi biraz derine iniyoruz, arkeoloji ve geçmiş yılların en önemli projelerinden biri! Bu proje Türkiye’nin güneydoğusunda, kazı yerine: Göbekli Tepe! 2019, “Göbeklitepe Yılı” ilan edildi ve dünyanın birçok ülkesinde bu eşsiz kültürel miras tanıtılacak.
Şimdi Göbeklitepe’yi daha yakından inceleyelim…
Almanya Araştırmalar Konseyi, Göbeklitepe için 20 yıl kadar süren çok uzun dönemli bir projeyi finanse etti.
Göbeklitepe’nin önemi ne?
Göbeklitepe’nin kendine has birtakım özellikleri var. Eşsiz bir yer, çünkü diğerlerinden çok daha eski. M.Ö. 10. ve 9. bin yıla ait. Yani tahminen oradaki bazı anıtlar 12.000 yaşında. Bugünden 12.000 yıl önce veya 10.000, M.Ö. 10.000. Buzul Çağı’ndan hemen sonra.
Jeoloji ile ilgili biraz bir şeyler bilen herkes, Buzul Çağı’nın küresel bir fenomen olduğunu bilir. Artık Grönland’deki buz çekirdekleri sayesinde yaşı tam olarak tespit edilebiliyor.
Buzul Çağı’nın sonu uzun bir süreç değildi. Hızlı iklim değişimi denen şeydi. Çok hızlı bir gelişme. Bu, aynı zamanda Göbekli’deki aktivitenin oluşmaya başladığı zaman. İnsanlar tarafından yapılar duvarlar ve birbiri üzerine diğer şeyler dikilerek yapay bir tümsek yapıldığı biliniyor. Yani tepe yaratıldı. Bu çok özel bir şey değil, ama söylediğimiz gibi, o zaman dilimi için bu çok garip.
Bütün dünyada insanlar hâlâ avcı-toplayıcıyken, böylesine binaları, böylesine büyük işleri ve diğer başka şeyleri yapabilmeleri oldukça ilginç.
Göbekli Tepe’deki, hiç beklenmeyen ve daha önce bilinmeyen dünyadan bazı örnekler görülüyor.
Çoğu kişi Göbekli Tepe’nin tarihi değiştirdiğini söylüyor. Bu doğru değil, onu değiştirmiyor; ancak insanlık tarihine çok önemli bir bölüm ekliyor, daha önce varlığını bilmediğimiz bir bölüm.
Bu bölüm, avcı-toplayıcı topluluklardan tarıma, besin üreten toplumlara geçişle ilgili. Bu, basit tarım toplumlarının hâlâ temeli olan bir varoluş biçimi ve o zamanlar bu bölgede icat edildi.
1995 yılında kazı projesine başlandığındada, görülebilen şey neredeyse hiçbir şeydi, sadece ağaçlar ve tarlalardı.
Yerel halk tarafından tarım için kullanılmıştı ancak yüzey (buluntular) çok açık olarak bu yerin önemini gösteriyordu.
Çömlekçilik henüz yoktu, icat edilmemişti. Arkeolojide bu zaman Çömlek Öncesi Neolitik kültür olarak adlandırılır. Çömlekçiliğin icadından önce, fakat Neolitik’in başlangıcı. Neolitik Çağ, bizim ifademizle besin üretilen dönemdir.
Bu bölge, uzun zaman boyunca Bereketli Hilal olarak adlandırıldı. Çünkü güneyde Arap çölü var, kuzeyde ise Toros Dağları ve Zagros Dağları. Bu alan en avantajlı iklimsel koşullara, en avantajlı coğrafik koşullara sahip: Bereketli Hilal.
Uzun süre ilk tarımsal medeniyetlerin gelişmesinde batı kanadının etkili olduğunu düşünülmüştü; ancak birçok ülkeden gelen ve çalışan arkeologların yaptığı araştırmalar sayesinde artık anlıyoruz ki bu Bereketli Hilal’in içerisinde Altın Üçgen benzeri bir yer var, burada en önemli şeyler meydana geliyor.
Göbekli Tepe, Altın Üçgen’de bulunuyor ve çok önemli bir rolü var. Göbekli Tepe bir yerleşim yeri değil. Ona ait, ama sadece bir tapınak veya birçok tapınak beraber. Göbekli Tepe’deki T şekilleri çok önemli.
Çünkü geriye dönüp Lascaux, Altamira veya Chauvet ve Cosquer gibi yakın zamanlarda keşfedilen mağaralardaki Üst Paleolitik sanatına bakıldığında; burada hayvanlar hep baskın, merkezde. Ama Göbekli’de ise artık insan şekli var, üstün şekil olarak ve bu açık: Evcilleşme olgusu ile bir bağlantı var,
Bir Arkeolog: ”Göbekli Tepe şu an arkeolojideki en açık delil olarak görünüyor.” sözlerini söylüyor ve bu doğru olarak görülüyor, çünkü arkeologların yorumlama becerisini değiştiren çok sayıda beklenmeyen sonuç alıyoruz.
Göbeklitepe’de yapılan kazı çalışmalarında hiç bir şey sonradan dikilmedi, ya da bir yere yerleştirilmedi. Neredeyse çoğu şey orijinal olarak bulunduğu pozisyonlarında bulundu.
Göbekli Tepe tapınakları ile beraber bir yerleşim yeri değildi; ancak etrafında yerleşim yerleri vardı. Göbekli ve diğer kazı yerlerinde bulunan hayvan kemiklerinden, zoologlar ilk büyükbaş hayvan evcilleştirmenin yapıldığını teşhis edebiliyorlar. Artık tarımsal hayat tarzı keşfedilmişti ve tüm Avrupa’ya yayılıyordu.
Peki, insanlar Göbekli Tepe’ye nasıl geldi?
Bir sürü insanı o anıtsal yapıtları dikebilmek için oraya nasıl getirirsiniz?
Ziyafet vererek. Büyük ziyafetler vererek. Tepede büyük ziyafetlerin olduğunu tahmin ediliyor. Böylece insanlar oraya geldi ve bir yandan da çalışma organizasyonları için güçleri oldu.
Avcı-toplayıcılıktan çiftçiliğe geçenlerin ve dünya tarihini değiştirenlerin bu beklenmeyen ve heyecan verici dünyası, Göbeklitepe.
One Comment
Leave a Reply