Küçüklüğümüzde hepimiz en az bir defa hayvanat bahçesine veya bir sirke gitmişizdir. Demir kafeslerin ardındaki vahşi hayvanlara ilgiyle bakmış, sirklerde türlü türlü yetenekleriyle karşımıza çıkarılan hayvanları alkışlamışızdır.
Peki ya bundan sadece 60-70 yıl öncesine kadar ‘insanların’ sergilendiği hayvanat bahçeleri olduğunu söylesem ne dersiniz?
Evet yanlış duymadız, insanların sergilendiği hayvanat bahçeleri ve sirk gösterileri…. Kıta Avrupası ve Amerika’nın belkide en ırkçı eylemlerinden biri olan bu bahçelere gelin göz atalım.
Human Zoo ( İnsan Hayvanat Bahçeleri) Nedir?
18.yy’ın başlarında yaygınlaşan olayda Afrika’dan gemilerle getirilen binlerce kadın,erkek ve çocuk nadir bulunan vahşi hayvanlarmış gibi sergileniyorlardı. Demir tellerin arkasına konulan insanlar ‘İlkeller, insanoğluna en yakın hayvan’ gibi sıfatlarla nitelendiriliyorlardı.
Koloni kültürüyle gittikçe artan Human Zoo’lar oldukça geniş bir coğrafyaya yayılmıştı.
Avrupa’nın en büyük kentleri olan Hollanda, İspanya,Fransa,Almanya ve İtalya gibi şehirlerde yer alan bu ırkçı sergilere bundan 100 yıl önceye kadar ABD’de de sıkça rastlanıyordu.
Human Zoo’ların Kökeni?
Aslında dünya tarihine baktığımızda bu kadar büyük çaplı olmasa da dönem dönem insan koleksiyonculuğunun yapıldığını görebiliyoruz.Kolonileşme ile yaygınlaşan bu ırkçı yaklaşım Rönesans dönemi boyunca farklı şekillerde karşımıza çıkmıştır.
Ünlü Medici Ailesinden Kardinal Hippolytus Medici’nin farklı ırklardan insanlardan oluşan bir koleksiyonu olduğunu biliniyor. Aralarında Afrikalıların, Türklerin, Hindistanlıların,Tatarların bulunduğu bu insan koleksiyonunda bilinene göre 20 farklı dilden insan vardı.
İlk Kamusal Human Zoo
Kamusal alanda gerçekleşen ilk insan sergisi P.T. Barnum tarafından 25 Şubat 1835 yılında.Bu sergi daha çok bir ‘ucube şov’ olarak kurgulanmıştı.Başka bir örnekse Saartjie Baartman tarafından düzenlenen Namaqua. Bu gösteriyse Londra ve Fransa gibi ülkelerde uzun süre sergilenmiş.
Fabrika Sergisi
1906 yılında Marsilya’da inşaa edilen bir ‘Kongo Fabrikası’ insan sergisi olayına yeni bir boyut getirdi. Bir replika olan bu fabrikada Kongo’dan getirilen insanlar çalıştırıldı ve çalışmaları halka sergilendi. Bu utanç anıtının kalıntıları 2004 yılında yakıldı.
Minyatür Bir Koloni Köyü
1907 yılında Fransa’da inşaa edilen Jardin d’Agronomie Tropicale bu sergi olayını daha farklı bir boyuta taşımıştır.Fransa’nın dünyanın farklı yerlerindeki kolonilerini temsil etmek için inşaa edilen bu yer bir çeşit yeniden yaratılmış yaşam alanıydı. Fransa’nın 6 kolonisini-Madagaskar,Endonezya,Sudan,Kongo,Tunus,Fas- temsil eden bu yapılaşma küçük bir köy gibiydi. Burada bu ülkelerden getirilen insanlarla bir çeşit canlı müze oluşturuldu. Ziyaretçiler burada bu kolonilerdeki hayatı gözlemliyorlardı.
Bu insan habitatı sergisi 1907’den kapandığı güne kadar 1 milyonun üzerinde ziyaretçiyi ağırladı.
34 Milyon Ziyaretçi
1931 yılında Paris’te açılan bir human zoo ise oldukça dikkat çekici. Eiffel Kulesi’nin alt kısmında bulunan Human Zoo toplamda 34 milyon kişi tarafından ziyaret edildi.Avrupa’da ırkçılığın hızla yükseldiği bir dönemde bu sayı çok şaşırtıcı olmasa gerek.
Bu bahçede demir parmaklıkların ardından insanlar vahşi hayvanlarmış gibi tutuluyordu. Parmaklıkların üzerinde ‘Lütfen yiyecek vermeyin daha önce beslendiler’ yazıları yer alıyordu. Çoğu çıplak sergilenen insanlar misafirler tarafından alay konusu ediliyordu.
Bu koşullara dayanamayanların bazıları intihar ederken, bazılarıda kötü koşullar yüzünden hayatını kaybetti. Ölü bedenlerin bazıları sergide yerini bile aldı.
Dönemin Bakış Açısı
Tahminlere göre 1870-1930 arası dönemde dünyanın farklı yerlerindeki insan sergileri ve human zoo’lar 1.5 milyar insan tarafından ziyaret edildi. Günümüz değerleriyle anlaşılamayan insan sergilerinin ve hayvanat bahçelerinin 1950’li yıllar itibariyle son bulduğunu söyleyebiliriz.
Yerli halkın birbiriyle dövüştürüldüğü, özel hayatın ortadan kaldırıldığı, insanoğlunun tarihteki en ırkçı eylemlerinden biri olarak görülebilecek olan Human Zoo’ların o dönemlerde oldukça popüler olması sizi şaşırtmasın.
Dönemin eğitimsiz halkını bir yana bırakırsanız bilimadamlarının açıklamalarından bakış açısını anlamak mümkün.
‘Haftalardır bunların üzerinde çalışıyoruz, bunların aklı aşırı derecede geri. Fevkalede saldırganlar ve hiçbir hisleri yok. İnsana en yakın vahşi örneği denebilir.’
Yerli halkın birbiriyle dövüştürüldüğü, özel hayatın ortadan kaldırıldığı, insanoğlunun tarihteki en ırkçı eylemlerinden biri olarak görülebilecek olan Human Zoo’lar 1950’li yılların sonlarında kaldırılmış olsa da ırkçı anlayışın dünyada hala kendine yer bulduğu alanlar olduğu bir başka gerçek.
