Son günlerde yaşanan gelişmeler İran’ı bir kez daha küresel politikanın merkezine taşıdı. Bugün İran’da olup biteni anlamak aslında yakın dönem İran tarihini bilmekle doğrudan ilişkili.
Peki yakın dönemde İran’ı baştan aşağıya değiştiren ve İran tarihinin en önemli olaylarından biri olan İran Devrimini ya da diğer adıyla İran İslam Devrimini ne kadar biliyorsunuz? Hazır tüm gözler İran üzerindeyken, sizler için İran İslam Devrimini araştırdık…
İran Devrimi Öncesi Neler Yaşandı?
1970’ler İran’ında yaşanan politik ve ekonomik gelişmeler tam anlamıyla devrime zemin hazırladı. 1970’li yıllarda İran ekonomisi tamamen petrol gelirlerini üzerinden kendini var edebiliyordu. Şah yönetimindeki İran ülke genelinde büyük maliyetli projeler başlatmış ve kapsamı çok büyük ekonomik girişimler içine girmişti. Bahsi geçen mega projelerin finansmanı ise tamamen petrol gelirlerine dayanıyordu. Ancak yıllarda petrol fiyatlarında yaşanan dalgalanmalar İran ekonomisini derinden sarstı. Ekonomideki sarsılmaya bir de karşılanamayan devlet harcamaları eklenince halk için İran yaşanılması çok zor bir yer haline gelmişti. Yüksek enflasyon ve halkın alım gücünün çok düşmesi protestoları beraberinde getirdi.
Ekonomik Dar Boğaz Halkı Zorluyordu
Girilen ekonomik dar boğazın yanı sıra o yıllarda İran’daki politik atmosfer de hiç iç açıcı değildi. Şah rejimi karşısında giderek büyüyen rejim karşıtları İslamcılar, Sovyet karşıtları gibi birçok farklı grubu bir araya getiriyordu. Şah rejimi protestolara arttırdığı politik baskıyla karşılık verince İran için ekonomik ve politik yaşam 1970’lerin sonlarına doğru sürdürülemez hale gelmişti. Ülke genelinde farklı politik gruplar yaşananlardan fazlasıyla rahatsız durumdaydı.
Politik Bir Alternatif: Ayetullah Ruhul Humeyni
Tam da bu ekonomik ve politik kaosun ortasında ülke dışında bulunan popülist söylemleriyle gözleri kendine çeviren Ayetullah Ruhul Humeyni politik bir alternatif olarak farklı çevrelerce kabul görmeye başladı. Ulemanın desteğini arkasına alan Humeyni İran’da etkisini gittikçe arttırıyordu. Artan işssizlik sonucu kentlere akın eden kırsal nüfus ise Humeyni’nin en çok karşılık bulduğu kitle olarak İran politikasında umulmadık aktör rolüyle aslında tarihi yazacaktı.
İran İslam Devrimi
Protestolar karşısında şaşkınlığını gizleyemeyen Şah rejimi olayları tüm çabalara rağmen kontrol altına alamıyordu. Çoğunluğu kırdan kente göç etmiş fakir halktan ve medrese öğrencilerinden oluşan göstericile,r Humeyni’nin fikirleri etrafında 1978 Ocak ayında sokaktaki varlıklarını arttırdılar. Protestolara müdahaleler sırasında yaşanan ölümler, protestoların dozunu daha da arttırdı. Ölenleri anmak için daha da çok protesto organize ediliyor ve olaylar bir türlü kontrol altına alınamıyordu.
Şah’ın olayların iyice ateşlenmesini takiben 1 ocak 1979’da ülkeden kaçmasıyla İran’daki kalıcı değişim artık fiilen başlamıştı. Ülkede yönetimde yaşanan boşluk artık mevcut rejim tarafından doldurulması imkansız hale gelmişti. 1 Ocak 1979’da Humeyni Tahran’da çok büyük kalabalıklar tarafından büyük sevinç gösterileriyle karşılandı. Humeyni’nin İran’a geri dönmesi İran İslam Devrimi’nin de fiilen gerçekleşmesi anlamına geliyordu.
İran Devrimi Sonrası Neler Yaşandı?
Humeyni yanlılarının desteğiyle ezici bir çoğunluğun onayladığı İran İslam Cumhuriyeti 1 Nisan 1979’da ilan edildi. Humeyni rejiminin ilk yaptığı şey devrimi beraber gerçekleştirdiği ama kendi gibi düşünmeyen sol, laik grupları oyun dışı bırakmak oldu. Şah rejimi döneminde batılı hayat tarzına geçiş için yapılan birçok uygulama ortadan kaldırıldı. İran hızla “geleneksel” yaşamına geri dönüyordu.
İran Değişiyor
Evlilikten, sosyal politikalara kadar birçok konuda Humeyni rejimi Şah rejiminden çok daha sert hareket ediyor ve ülkeyi kendi ideolojisine doğru hızla dönüştürüyordu. Ilımlı devrimciler, hazırlanan yeni anayasa ile tamamen oyun dışı bırakılmış, tüm güç radikal Humeyni yanlıları tarafından kullanılır olmuştu. Şah rejimini şiddetle protesto eden birçok grup Humeyni rejiminin baskısı karşısında Şah rejiminin uygulamalarını arar hale gelmiştir. İran kısa süre içerisinde çok büyük sosyal ve politik bir dönüşümle karşı karşıya kalıyordu.
Antiemperyalist ve Muhafazakar İran
1970’li yılların ekonomik ve siyasi buhranı Şah rejimi tarafından batıya yakın olarak yönetilen İran’ı hiç beklenmedik bir politik pozisyona sürüklemişti. İran artık Humeyni yanlısı, kendini anti-emperyalist ve dindar olarak tanımlayan bir grup tarafından yönetiliyordu. İran’da yaşanan değişim hem o dönem hem de günümüzde dünya politikası için son derece önemlidir.
