Hatırlar mısınız eskiden televizyonlarda Erkan Yolaç’ın sunduğu ‘Evet-Hayır’ isimli bir yarışma programı vardı. Yarışmacı sahneye çıkar, Erkan Yolaç’ın ona sorduğu sorulara evet ve hayır kelimelerini kullanmadan cevap vermeye çalışırdı. Erkan Yolaç’ın insanın kafasını karıştıran soruları ve oldukça hızlı konuşması devreye girince, yarışmacılar dayanamaz ve ya evet ya da hayırla başlayan bir cevap vererek yarışmayı kaybederlerdi.
Erkan Yolaç’ın karşısında kolayca ‘Hayır’ diyebilen bizler, toplum içerisinde ise nedense bir türlü ‘Hayır’ demeyi beceremiyoruz. Pek çok durumda karşımızdaki kimseye veya bizi cezbeden şeylere hayır diyemediğimiz için üzerimizde büyük bir yük oluşturuyor.
Bazen arkadaşlık ilişkilerimizin, bazen ise iş hayatımızın bizleri içine çektiği durumlar ‘hayır’ diyebilme gücümüzü elimizden alıyor. Hayatımızda esas yapmamız gereken işlere odaklanamıyoruz. Bazı zamanlar da ise bize oldukça çekici gelen durumlara, kişilere hatta yiyeceklere ‘hayır’ diyemiyor oluşumuz, hayatımızda bizi olumsuz yönde etkileyen sonuçlar doğurabiliyor.
Peki günlük hayatımızda bizi yoran, bize zarar veren, bize yük olan şeylere nasıl hayır diyebiliriz? Bizler için önemli olan şeyler üzerinde nasıl dikkatimizi toplayabiliriz?
Bu soruların cevaplarını bulmak için yapılmış pek çok araştırmanın bize yardımcı olacağını düşünüyorum. Hayatımızda yaptığımız küçük değişikliklerin, daha iyi bir yolla ‘hayır’ diyebilmemize katkı sağlayacağı bu araştırmalarla birlikte oldukça somutlaşmış durumda.
Aslında tek bir şeyi değiştirerek hayatınızda hayır kelimesine yer açabilir, sizi cezbeden şeylere karşı direnebilir ve hem üretkenliğinizi hem de sağlığınızı daha iyi bir noktaya taşıyabilirsiniz.
Nasıl Hayır Derim?
Journal of Consumer Research’de ( Tüketici Araştırmaları Dergisi) yayınlanan bir araştırma, aslında hayır diyebilmek için oldukça etkili bir yol gösteriyor.
Araştırmada 120 kişilik bir grup önce ikiye ayrıldı. Bu iki grubun arasındaki fark, bir grubun ‘yapamam’, diğer grubun ‘yapmam’ diyecek olmasıydı.
Birinci grup ilgilerini çeken, onları cezbeden bir durumla karşı karşıya kaldıklarında kendi kendilerine ‘Bunu yapamam’ diyeceklerdi. Örneğin nefis bir kazandibi gördüklerinde ‘bu kazandibini yiyemem’ diyeceklerdi.
İkinci grupsa, biraz önceki gibi bir durumla karşılaştıklarında kendi kendilerine ‘yapmam’ diyeceklerdi. ‘Ben bu kazandibini yemem’ gibi.
Bu alıştırmayı tekrarladıktan sonra her katılımcı, çalışmanın içeriğinden bağımsız olan bir dizi sorunun yer aldığı belgeyi cevaplandırdılar. Ardından cevap kağıtlarını teslim ettiler. Katılımcılar bunun testin sonu olduğunu düşünüyorlardı, ancak her şey yeni başlıyordu.
Katılımcılar odadan çıktıklarında bir ikram masasıyla karşılaştılar. İki farklı ikram vardı, biri çikolatalı şeker, diğeriyse granola bar (kuru meyve ve tahıl karışımı bir gıda). Katılımcılar istedikleri ikramı alırken onları hissettirmeden izleyen araştırmacılar her bir katılımcının hangi ikramı aldığını not etti. Sonuçsa oldukça şaşırtıcı.
Deney sırasında ‘yapamam’ demekle görevlendirilen katılımcıların %61’i çikolatalı şeker ikramını tercih ettiler. Bunun aksine deney sırasında ‘yapmam’ demekle kendini motive eden katılımcıların sadece %36’sı çikolatalı şekerleme ikramını seçti.
Çalışma bize gösterdi ki bir şeyi yapıp yapmamayı seçerken kişinin kendisini motive etmek için kullandığı terminoloji kişinin tercihleri üzerinde doğrudan etkili.
Öncelikle ‘hayır’ diyebilmek için kullandığımız terminolojiyi değiştirmemiz gerektiği, bu çalışma sayesinde kanıtlanmış bulunuyor. Ancak yapabileceklerimiz bununla sınırlı değil.
Doğru Sözcükler ‘Hayır’ Demeyi Nasıl Kolaylaştırır?
Aynı araştırma grubu ‘yapmam’ ve ‘yapamam’ kelimelerinin bizi cezbeden bir durum karşısında kararımızı nasıl etkilediğiyle ilgili bir çalışma da yürütmüşler. Bu çalışmayı ise, bu kelimeler aracılığıyla kendimizi nasıl daha yararlı alışkanlıklara yönlendirip, kötü alışkanlıklardan uzaklaştırabiliriz sorusunu cevaplayacak şekilde somutlaştırmışlar.
Araştırmacılar bu sefer 30 adet çalışan kadınla çalışmışlar ve bu kadınlardan ‘sağlık ve zindelik seminerleri’ adı altında bir eğitime kayıt olmalarını istemişler. Tüm kadınlara sağlıklı ve zinde olmanın uzun vadede onlar için amaç olduğu söylenmiş ve ardından kadınlar 3 gruba ayrılmış.
Birinci gruptaki kadınlara amaçlarında bir sapma hissettiklerinde veya bir şekilde farklı bir yöne doğru gitmelerine yol açacak bir şekilde cezbedildiklerinde sadece ‘hayır’ demeleri şeklinde direktif verilmiş. Bu grup kontrol grubu olarak deneyde yer almış.
İkinci gruptaki kadınlara ise aynı durumla karşılaştıklarında ‘yapamam‘ şeklinde kendilerini motive etmeleri söylenmiş. Örneğin ‘Bugün yapmam gereken egzersizlerimi kaçıramam.’
Üçüncü gruptaki kadınlarsa ‘yapmam’ demekle görevlendirilmişler. ‘Bugün bu egzersizi kaçırmam.’
Deneyin devamında 10 gün boyunca 30 kadına her gün durumlarını soran bir mail atılmış. Kadınlara ’10 gün boyunca size tavsiye ettiğimiz stratejiyi kullanmanızı hatırlatan mailler yollayacağız ve sizden stratejilerinizin başarılı olup olmadığını öğreneceğiz. Eğer stratejiniz işe yaramıyorsa maile not düşüp bir daha yolladığımız maillere cevap vermeyebilirsiniz.’
10 gün bittiğinde ise gruplardaki sonuç şu şekilde olmuş:
‘1. gruptan 3 kişi 10 gün boyunca stratejiyi takip etti. 2. gruptan sadece 1 kişi 10 gün boyunca stratejiyi takip edebildiğini söyledi. 3. gruptansa tam 8 kişi 10 gün boyunca strateji uygulayabildiğini söyledi.’
Bu deney bize kelimelerin bize sadece tek seferlik yardım ettiğini değil, aldığımız kararları sürdürebilir kılmamızda da yardımcı olduğunu kanıtlamış oldu.
Neden ‘Yapmam’ Demek ‘Yapamam’ Demekten Daha Etkili?
Kelimelerin duygu ve düşüncelerimizi kontrol etmekte ne kadar güçlü olduğu, yapılan deneylerle oldukça somutlaşmış durumda. Kelimeler beyinde bir geri bildirim yaratıyor ve beyin bu geri bildirimi daha sonraki davranışlarımızı şekillendirmek adına oldukça etkili bir şekilde kullanıyor.
Devamlı bir şekilde yapamam dediğinizde beyniniz bunun sizin için yapılabilir bir şey olduğunu ama o an için yapamıyor olabileceğiniz verisini geri bildirim olarak alıyor. Ancak yapmam dediğinizde beyniniz yapılması konu olan şeyin sizin kontrolünüzde olduğunu bir geri bildirim olarak alıyor ve işliyor. Aslında siz kendi beyninizi kendi seçtiğiniz kelimelerle bir şekilde disiplin altına alabiliyorsunuz.
Heidi Grant Halvorson bu durumu şu şekilde açıklıyor:
‘Yapmam demek bir seçimin söz konusu olduğunu vurgularken, yapamam demek bir seçimi değil durumu vurguluyor. Yapamam demek isteklerinizin ve planlarınızın gücünü ve önemini baskılarken, yapmam demek sizin gücünüzü ve kararlılığınızı ön plana çıkarıyor.
Peki Bu Gerçeği Hayatınızda Nasıl Kullanabilirsiniz?
Biliyorum, hayatınızda her gün hayır demeniz gereken durumlarla karşı karşıya kalıyorsunuz. Örneğin sıkı bir diyetin ortasında size ikram edilen bir porsiyon dondurmaya, yoğun sınav temponuzun ortasında aniden çıkagelen bir etkinlik teklifine veya devamlı dikkatinizi dağıtmanıza neden olan tweetlere, mesajlara, paylaşımlara göz atmaya.
Tüm bunlarla baş etmenizin yolu oldukça basit. Tüm bunlara doğru kelimeleri kullanarak hayır demeniz yeterli. Yapılan çalışmaların da bizlere gösterdiği gibi kelimelerin, beynimizin ve eylemlerimizin üzerinde büyük bir etkisi var. Kelimeler sadece harflerden oluşan yapılar değil, üzerimizde etki yaratan büyük motivasyon kaynakları. Kelimeler yaptıklarımızın nedenleri, sonuçları ve motivasyonları.
Görüldüğü gibi önünüzde iki seçenek var; kelimelerinizin kurbanı olmak veya kelimelerinizin mimarı. Hangisi olacağınızı seçmekte tamamen sizin elinizde.
