Öncelikle cevap vereyim, poligami yani çok eşlilik insanlar için oldukça mümkün.
Her ne kadar çoğu toplum kendini tek eşli olarak tanıtsa da biliyoruz ki her yaştan, her cinsiyetten insanın yolu çok eşlilikle kesişiyor. İnsanlara da bunu yargılamak düşüyor. Gelin hayatın bir gerçeği olan, doğada birçok yerde karşımıza çıkan çok eşliliği farklı boyutlarda ele alarak anlamaya çalışalım.
Poligami Yani Çok Eşlilik Nedir?
Biraz malumun ilanı olacak ama, çok eşlilik dediğimiz şey birden çok kişiyle aynı zaman dilimi içerisinde evli olma durumudur. Evlilik kavramı da oldukça tartışmaya açık. Yine de temelde duygusal ve/veya cinsel partnerlik olarak özetleyebiliriz. Eğer kağıt üzerinde konuşuyorsak poligami o kadar da yaygın bir şey değil. Yine de unutmamak lazım ki bazı ülkelerde birden çok kişiyle evlenmek yasal. Yine bazı kültürlerde de doğal olarak kabul gören bir durum. Tüm bunlara geleceğiz.
Poligaminin 3 Çeşidi
Poligaminin üç çeşidi şu şekilde:
1.Bir erkeğin birden çok kadınla evlenmesi
2.Bir kadının birden çok erkekle evlenmesi
3.Birden çok erkek ve kadın barındıran evlilikler
Hemen her konuda olduğu gibi bu konuda da kadınlara yönelik cinsiyetçi adaletsizlik mevcut. Modern zaman öncesi 1231 kültür arasında yapılan araştırmaya göre evliliklerin %84.6’sı bir erkeğin birden çok kadınla evlenmesi, %15.1’i bir erkekle bir kadının evlenmesi ve %0.3’ü bir kadının birden çok erkekle evlenmesi şeklinde. Üstelik bunların çoğu yine erkeklerin zorlamalarıyla, yani maddi veya başka nedenlerden dolayı ağabey ve kardeşlerle ya da yakın arkadaşlarla evlenme durumu. Yine araştırmalar ortaya koyuyor ki birden çok erkekle evlenen kadınlar hem ev işlerinde hem de cinsellikte daha fazla yoruluyor ve yıpranıyor.
Evrimsel Süreçte Poligami
Öncelikle konuya biyolojik olarak yaklaşalım. Evrimsel olarak değerlendirildiğinde çok eşlilik için temel neden üreme olarak gözüküyor. Bir erkeğin birden çok kadınla evlenmesinin bu kadar yaygın olmasını da yine aynı nedenle açıklıyorlar. Çünkü erkeklerin yeniden üretkenlik süresi kadınlara göre çok daha kısa. Daha somut bir ifadeyle bir kadın en sık 9 ayda bir üreyebilirken erkekler için böyle bir kısıtlama neredeyse yok. Dolayısıyla erkekler üremek için 9 ay beklemektense üremesinde bir engel olmayan başka bir kadınla evlenme çözümüne gitmişler.
Türün Devamlılığı Öncelikli
Türün devamı için ne kadar kritik olduğu tartışılır. Günümüzde hâlâ çok eşlilik bazı coğrafyalarda oldukça yaygın ama insan ırkını tehdit eden ne kadar doğal unsur kaldığı oldukça tartışmaya açık. Bir başka unsur da kısırlık olarak görülebilir. Eğer bir erkek eşinden çocuk sahibi olamıyorsa başvurduğu yolların başında çok eşlilik geliyor. Yine de çocuk sahibi olamama durumunun genelde erkek kaynaklı olduğunu ve öyle olmasa bile bir çocuk sahibi olamamanın bizim dilimizle “üzerine kuma getirilmesini” aklamayacağı aşikar. Zaten poligami sadece evrimsel süreçle açıklanabilecek bir kavram değil.
Sosyal ve Kültürel Açıdan Çok Eşlilik
Tahmin edebileceğiniz gibi pek çok kültürde poligami yani çok eşlilik deyim yerindeyse bir böbürlenme unsuru olarak kullanılıyor. Örneğin bazı Batı Afrika kültürlerinde eğer bir erkek sadece bir tek kadınla evliyse çok eşlilik ile birden çok kadınla evli olan erkeklerin önüne çıkıp da konuşması mümkün değilmiş. Bu da erkekleri sosyal statülerini korumak, toplum tarafından kabul edilen bir birey olmak için poligami fikrine yanaştırıyormuş Herhangi bir şeyi yarıştırmak bile yeterince rahatsız ediciyken böyle bir konunun yarışma hâline gelmiş olması gerçekten utanç verici.
Sandığımızdan Daha Yaygın
Sadece Batı Afrika değil, aslında poligami yani çok eşlilik sandığımızdan çok daha yaygın. Üstelik yasal olmayan evlilikleri bile çıkarsak, çok eşliliğin yasal olduğu birçok coğrafya var. Örneğin; Hindistan, Malezya, Filipinler, Singapur, Sri Lanka, Nijerya ve Güney Afrika’da çok eşlilik Müslümanlara yasal olarak tanınmış bir hak. Yine Senegal, İsrail ve Arap ülkelerindeki evliliklerin %30’undan fazlası çok eşli evlilikler. İran gibi bazı ülkelerdeyse çok eşlilik ilk eşin onayı şartına bağlı.
Ekonomik Açıdan Poligami
Kabul etmek istemesek de her şey gibi çok eşliliğin temelinde de ekonomik unsurlar var. Yapılan araştırmalar bazı coğrafyalardaki kadınların, ekonomik gücü ve sosyal statüsü düşük bir erkeğin tek eşi olmaktansa varlıklı ve nüfuz sahibi bir erkeğin dördüncü eşi olmayı tercih ettiğini ortaya çıkarmış.
Mali Durumun Poligami Üzerinde Etkili
Öte yandan erkeklerde de varlıklarının, miraslarının bir göstergesi haline gelmiş durumda eş sayısı. Düşük gelirli, ucuz emek karşılığı çalışan erkeklerin genelde tek eşliliğe yöneldiği görülürken; refah düzeyi arttıkça erkekler daha fazla kadınla evlenmeyi tercih etmişler. Bütün bunlara ek olarak, ekonomik ya da güvenlik amaçlı göçlerde de gerekli izni alabilmek adına başvurulan yollardan biri evlilik. Bu durum adeta sektörleşmiş ve büyük paraların döndüğü bir market haline gelmiş. Bu tarz evlilikleri sağlayabilmek adına da poligami uygulamalar yapıldığına şahit olunmuş.
Çok Eşlilik ve Getirdiği Problemler
Sizlerin de tahmin edebileceği üzere poligami pek çok problemi de beraberinde getiriyor. Bu problemlerden özellikle kadınlar için olanlarından biraz bahsettim. Şimdi bahsetmediklerime de kısaca değinmek istiyorum.
1.Favorilik
Bu durum adından da anlaşılabileceği üzere erkeğin eşlerinden ya da eşlerinin çocuklarından birini favori olarak seçmesi ve önemli konularda onu diğerlerinden ön plana çıkarması olarak yorumlanabilir. Bu durum tabii ki de aile içi çatışmalara ve huzursuzluklara mahal verecektir.
2.Sözüm Ona “Erkekliğin” Kanıtlanması
Yukarıda çocuk sahibi olamama durumunda çok eşlilik yöntemine başvurulabileceğinden bahsetmiştim. Böyle bir durumda çocuk sahibi olmayı adeta kutsallaştıran ve olamama durumunu eksiklik, kusur olarak tanımlayan erkek birey; ne kadar evlilik yaparsa yapsın çocuk sahibi olamadıkça giderek sosyal çevresinde saygınlığını yitirecek ve bu erkek bireyin özgüveninde düşüş öfkesinde artış meydana gelecek. Özgüvensiz ve öfkeli erkeklerden çektiğimizi kimseden çekmediğimizi düşünürsek bu ne birey için ne aile için ne de toplum için iyi bir sonuç doğurabilir.
3.Rekabet ve Hasımlık
Ortak bir erkekle evli kadınlar arasında gerek sevgi gerek söz sahibi olma gücü gerekse ekonomik çıkarlar nedeniyle çatışmalar baş gösterir ve bu bir rekabete dolayısıyla da düşmanlığa dönüşür. Bu da aile bireylerinin hayatlarını olumsuz etkiler.
4.Dedikodu
Çok eşliliğin en büyük problemlerinden biridir. Yukarıda da bahsettiğim rekabet ve düşmanlıkla paralel olarak eşler birbirlerinin ya da birbirlerinin çocuklarının dedikodusunu yapma ve en karanlık sırlarını dışarıya açma eğilimi gösterirler. Aynı evde yaşadıklarını düşünürsek birbirleri hakkında konuşacak pek çok şeyleri olduğunu söylemek mümkün.
5.Güvensizlik
Poligamide eşlerin birbirlerine güvenememesi durumu çok yaygındır. Eşlerden biri daima diğer eşlerin kendi kötülüğü için çabaladığına dair teoriler üretip durur.
6.Çocuk Eğitimi
Çocukların birden çok anneyle büyümesinin onlarda yaratacağı kafa karışıklığını tahmin etmek mümkün. Ayrıca okul eğitimiyle ilgili de erkek sadece bir annenin çocuklarını okutmak diğerlerini okutmamak gibi bir tasarrufta bulunabilir. Bu da çocukların eğitimini kısıtlayan başka bir etmen olarak karşımıza çıkabiliyor.
Hayvanlar Aleminde Poligami
Hayvanlarda durum biraz daha farklı. Mesela kuşlar istisnaları hariç tek eşlilikleriyle bilinirler. Hatta kuğu, kumru, angıt gibi kuş türleri adeta romantizmin sembolü haline gelmişlerdir. Fakat memelilerde durum biraz daha farklı. Yaklaşık 5000 memeli türünden sadece 5 tanesi tek eşli: Kunduzlar, su samurları, kurtlar, yarasalar ve tilkiler. Peki hayvanlarda çok eşliliğin bu kadar yaygın olmasının ne gibi sonuçları var inceleyelim. Bu sonuçları insanlara uyarlayarak da bir sonuca bağlayabiliriz.
Çok Eşliliğin Erkek Hayvanlar Üzerindeki Etkileri
Avantajları
Çiftleşme şansını artırması, genini ve mirasını devam ettirme fırsatı, sürüde saygın ve söz sahibi olma, dişileri etkileyecek kabiliyetler geliştirmek gibi avantajlar sayabiliriz.
Dezavantajları
Bazen ölümle sonuçlanan rekabet, diğer erkeklerin çok eşli olmasından doğan hiç eşlilik, sürüden dışlanma gibi başarısızlık kaynaklı problemler yaratacağı aşikar.
Çok Eşliliğin Dişi Hayvanlar Üzerindeki Etkileri
Avantajları
Sürünün güçlü erkeklerini kontrol altında tutarak sürüye hakim olma, yavruların doğumu, bakımı, büyütülmesi, beslenmesi gibi yüklerde iş bölümü gibi olumlu yönlerinden bahsetmek mümkün.
Dezavantajları
Korunmaya muhtaç kalma, kıskançlık ve rekabet gibi de olumsuz yönleri beraberinde geliyor.
İnsanlarda Poligami yani Çok Eşlilik Mümkün Mü?
Her şey gibi, bu da gayet mümkün. Ama bu soruyu “imkan dahilinde” şeklinde algılamamak gerekiyor. Çok eşliliğin yaratacağı sonuçlar bireyleri, aileleri, toplumları nasıl etkiliyor buna bakmak lazım. Tam olarak nasıl bir avantaj sağlıyor? Doğruyu söylemek gerekirse ataerkilliğin tatmini dışında pek bir fayda sağladığını söylemek mümkün değil. Öte yandan birçok adaletsizliğe, çatışmalara, metalaşmaya neden olduğu aşikar…
Bir başka sorun var ki o çok daha yapısal bir probleme dikkat çekiyor: çok eşliliğin erkek egemenliği üzerinden algılanması.
Gördüğünüz üzere bu konu tartışmaya çok açık. Bizlerle düşüncelerini paylaşmaya ne dersiniz? ?
