Çok az sanat eseri, Norveçli ressam Edvard Munch tarafından yapılan Çığlık resmi (Skrik) kadar ikoniktir. Resmin ana figürü, köprü üzerinde çığlık atar biçimde ağzı açık, elleri kulaklarında hayalete benzer bir karakterdir.
1893 yılında yapılan bu resmin, sonraki yıllarda modern bireyin içine düştüğü sıkıntıları temsil ettiği düşünülmüştür. Munch, 1910 yılına dek bu resmin 5 varyasyonunu yapmış ve bu resimlerden bir tanesi 2012 yılında 120 milyon gibi rekor bir rakama satılmıştır.
Peki ama kimdir bu Edvard Munch? Çığlık resmi ne anlama gelmektedir?
Yazımızın ilk kısmında Edvard Munch’u yakından tanıyacağız. Yazının devamında ise Çığlık resmini derinlemesine analiz edeceğiz.
Trajik Bir Çocukluk
Neredeyse tüm büyük sanatçılar gibi Edvard Munch’un çocukluğu da trajikti. 1868 yılında Edvard Munch, 5 yaşındayken annesini veremden kaybetti. Yine ablası da aynı hastalıktan 9 yıl sonra öldü. Ancak bu kadar acı onu yıldırmadı. Kristiania kentindeki Royal Technical College’de mühendislik okumaya başladı, ancak bir yıl sonra ressam olmak için mühendisliği bıraktı ve Royal School of Art and Design’a başladı. 1883 yılında ilk kişisel sergisini açtı. Arkadaşlarının ve sponsorlarının desteğiyle 20’li yaşlarda Antwerp ve Paris’te sergiler açtı ve kısa sürede uluslararası bir üne kavuştu.
Fakat ölüm hayatındaydı. Askeri tabip olan babası 1889 yılında öldü. Munch’un çalışmalarında ölüm temasının bu kadar baskın olmasına şaşmamalı! Yukarıda sağda görülen “The Sick Child” (Hasta Çocuk) resminde solgun yüzlü hasta bir kızın yanında muhtemelen annesi diz çökmüş ağlamaka.
Anarşist ve Sosyetik Arkadaşları Vardı
1996 yılında Munch, filozof ve aktivist Hans Jæger ile tanıştı. Norveç bohem hayatının önde gelen isimlerden olan Jæger geleneksel ahlak sistemine karşı çıkıyor ve cinsel özgürlüğü savunuyordu. Munch, siyasete dair yazı kaleme almamış olsa bile o zamanın sanatçıları gibi pek çok çalışması yalnızlık, bireysellik ve kültürel çöküş temalarını ele alıyor. 1892-1896 yıllarında Berlin’de yaşayan Munch, bu dönemde aşkın farklı yönlerini ele alan çalışmalar yaptı. 1906 yılında o zamanlar hayatını kaybetmiş olan Friedrich Nietzsche’nin portresini bile yaptı. Nietzcsche’nin nihilist düşünce sistemi ile Çığlık resmindeki varoluşsal çıkmaz arasında bağ olduğu pek çok eleştirmen tarafından dile getirilmektedir.
Çalkantılı Aşk ve Kör Kurşun
Munch hiç evlenmedi. Ancak aşk hayatı epey çalkantılıydı. 1902 yılında zengin bir genç kadın Tulla Larsen ile birlikteyken Munch sol elinden vuruldu. Peki ama tetiği çeken kimdi? Neden böyle bir şey olmuştu? Bu olayın detayları hala bilinmiyor. Ancak Munch-Larsen ilişkisine daima şüpheyle bakıldı. Larsen, Munch ile 1898 yılında tanıştı ve onunla tüm Avrupa’yı gezdi. Munch onunla evlenmeyi kabul etmedi, Larsen intihar etmekle tehdit etti onu. Oldukça sağlıksız olan bu ilişki, Munch’e epey malzeme çıkardı diyebiliriz. Munch’un aşk ve ölüm hakkındaki resimlerden oluşan serisi 1902 yılında Berlin Fuarı’nda sergilendi.
Selfie Çeken İlk Sanatçılardan
İlk fotoğraf makinesini 1902 yılında Berlin’de alan sanatçı, ta o zamanlarda bol bol kendi fotoğrafını, yani selfie’sini çekti. Giyinik ve çıplak, insan içinde ve doğada, net ve bulanık olarak kendini çeken Munch, 1927 yılında kendine bir de kamera alarak video da çekti aynı zamanda.
Çok Üretken Bir Sanatçıydı
Munch, hayatı boyunca 1000 resim, 4000 çizim yaptı. İrili ufaklı diğer çalışmalarını da sayarsak arkasında 15.400 parçadan oluşan bir eserler bütünü bıraktı.
Aynı zamanda kendi hakkında da 13.000 sayfadan oluşan otobiyografik yazılar, şiirler, öyküler, denemeler kaleme aldı. Resimlerinde görülen doğa, yalnızlık, özlem gibi temalar, yazılarında da yer almaya devam etti.
Jasper Johns ve Andy Warhol’a İlham Verdi
Tıpkı silahla vurulması gibi Munch hayatındaki olayları dedikodulara çevirmeyi severdi. Toplum içine girmekten hiç çekinmeyen Munch, hayattayken şöhreti doyasıya tadan bir sanatçıydı. Ölmeden 17 yıl önce, 1927 yılında Berlin’de ve Oslo’da Munch’un tüm eserlerinden oluşan büyük sergiler açıldı.
Sol üstte görülen kendi portresini çizdiği resim Andy Warhol tarafından çok beğenildi. Yine Pop Art’ın önde sanatçılarından Jasper Johns da bu resimden ilham alarak daha soyut çizgilerle bu resme atıfta bulundu.
5 Farklı Çığlık Var
Sanatçının meşhur Çığlık resminin 5 farklı varyasyonu olduğunu söylemiştik. Bu resimlerden bazıları ikişer defa çalındı. 1910’da yapılan Çığlık, 2004 yılında Madonna adlı resimle birlikte çalındı. 1994 yılındaki bir diğer soygunda ise kürtaj karşıtı eylemler yapan bir grup Çığlık resminin bir diğer versiyonunu çaldı. Grubun amacı, televizyonda kürtaj karşıtı bir kamu spotu gösterilmesiydi, ancak bunun bir blöf olduğu ortaya çıktı ve bir otel odasında resim hasar almamış bir şekilde bulundu.
Çığlık Resmi Ne Anlama Geliyor?
Evde Tek Başına (Home Alone) filminden Scream adlı korku filmine kadar pek çok filmde referans verilen, hakkında parodiler yapılan Çığlık resmi tüm zamanların en popüler resimlerinden biri şüphesiz. Dışavurumcu renkleri, kıvrımlı gökyüzü ve köprü üstünde ellerini yüzüne götürmüş bir biçimde çığlık atan insan figürüyle bu resmi nerede görseniz bilirsiniz.
Norveçli ressam Edvard Munch, bu resmi ilk kez 1893 yılında çizdi. Bu döneme kadar resimde nesneyi olabildiğince gerçekçi yansıtmak daha üstün tutuluyordu, zira sanatçının teknik yeterliliği ancak bu şekilde ölçülüyordu.
Ancak 19. yüzyılın sonlarına doğru Edvard Munch gibi ressamlar daha cesur hareket ederek duygularını ve düşüncelerini de kanvasa aktarmaya başladılar. Gerçi o zamanki resim anlayışına göre oldukça radikal olan bu tavır yine de Munch ve Van Gogh gibi isimler sayesinde dışavurumculuk akımının ve 20. yüzyıldaki modern sanat akımlarının önünü açtı.
Peki bu resmin arkasındaki hikaye ve anlam nedir?
Edvard Munch, bu resmi çizerken içsel çıkmazlarını, anksiyetelerini aktardığını açık şekilde ifade ediyor. Munch’un günlüklerinde bu resmi çizmek için otobiyografik tecrübelerinden faydalandığı belirtiliyor.
“Bir gün iki arkadaşımla yolda yürüyordum ve güneş batmak üzereydi. Birden gökyüzü kan kırmızı oluverdi. Durup köprünün demirlerine yaslandım. Konuşamayacak kadar yorgun hissettim o an. Kırmızının tonları mavi ve siyah karışımı fiyordu dolduruyordu. Arkadaşlarım yürümeye devam ettiler, ancak ben olduğum yerde kalakaldım. O anda doğanın inanılmaz bir sesle çığlık attığını duydum.”
Sıradan bir akşamüstü, Munch’un bir anda varoluşsal bir krize girdiğini, adeta panik atak geçirdiğini söyleyebiliriz buradan hareketle. Panik atak vakalarında sık görüldüğü üzere bu durum içsel bir meseleydi, zira Munch’un arkadaşları onun içinde bulunduğu psikolojik durumu fark etmeden yürümeye devam etmişlerdi.
Van Gogh’un Yıldızlı Gece resminde olduğu gibi bu resimde de kıvrımlı çizgiler dayanılmaz hale gelen duyguları ifade etmektedir. Gerçek bir dışavurumcu olarak Munch içinde bulunduğu kaotik durumu ifade etmek için parlak renkler kullanmış, mavimsi deniz ile kızıl gökyüzünü birbirine zıt şekilde kullanmıştır. Munch “konuşamayacak kadar yorgun” olduğunu ifade etse de resim aynı zamanda o anki bayılma ve çaresizlik hissini de şahane şekilde tasvir etmektedir.
Çığlık Nereden Gelmektedir?
Yukarıdaki alıntı Munch o an “doğanın çığlığını” duyduğunu ifade etmektedir. Gerçekten de resmin Almanca orijinal adı bu durumu yansıtmaktadır: “Der Schrei der Natur” (Doğanın Çığlığı)
Munch, fiyort boyunca yaptığı yürüyüşte psikolojik olarak berbat hissetmektedir. Ancak Munch, resimdeki figürün de çığlık atar şekilde tasvir edilmesine dair bir şey söylememektedir. Bu kişi de çığlık atmakta mıdır?
Norveç’in huzur verici güzellikteki fiyordunda böylesine bir çığlığın kaynağı nedir? Sanat tarihçilerinin araştırmalarına göre bu resmin çizildiği noktaya yakın bir yerde o zamanlar bir mezbahane varmış. Bu nedenle Munch’un duyduğu ya da hissettiği çığlığın bu mezbahanelerdeki hayvanlardan gelme ihtimali oldukça yüksek görünmektedir.
Anksiyete Dolu Bir Hayat
Resimdeki çığlığın tek sebebi mezbahanede kesilirken çığlık atan hayvanlar mı? Yoksa tıpkı Vincent Van Gogh gibi tüm hayatı ölümlerle, anksiyetelerle, psikolojik sorunlarla geçen Edvard Munch’un kendisi mi?
Gerçekten de Munch’un zihinsel engelli kız kardeşi, bu resmin yapıldığı 1893’te akıl hastanesine kaldırımıştı. Üstelik bu akıl hastanesi de resimde tasvir edilen rıhtıma oldukça yakın bir noktadaydı. Yani belki de Munch, kız kardeşinin akıl hastanesindeki çığlıklarını duymuş ya da duyar gibi olmuştu.
Ancak her halükarda Munch’un Çığlık resminin, modern çağda bireylerin ve hayvanların duyduğu fiziksel ve psikolojik acıyı çağrıştırdığı yadsınamaz bir gerçektir.
Vincent Van Gogh’un Yıldızlı Gece Resmi ve Gizem Dolu Hikayesi başlıklı yazımız da ilginizi çekecektir.
Bu yazıda Artsy ve Legomenon sitelerindeki yazılardan yararlanılmıştır.
